Samenwerking
STÜrde
De grote commandozaal in de regeringsnoodzetel (1976), codenaam de 'Nachtwacht'. Speciaal gebouwd
voor de minister-president en het voltallig kabinet onder het ministerie van Financiën.
Steeds meer erfgoedorganisaties krijgen het
erfgoed uit de Koude Oorlog in het vizier.
De Rijksdienst gaf al in 1997 een publicatie uit
over de IJssellinie en nam tien jaar later het
initiatief voor een categoriale studie over de
civiele verdediging. Net als het rapport In
geval van nood. Ondergrondse noodzetels
voor de rijksoverheid tijdens de Koude Oorlog
dat eind 2020 verscheen. Dergelijke publicaties
zijn belangrijk. Samenwerken is de enige manier
om de versnipperde kennis bij elkaar te brengen.
Inmiddels heeft de vorige minister van
OCW, Ingrid van Engelshoven, in haar Kamer-
brief van 28 april 2020 aangegeven te gaan
werken aan kennisvermeerdering over het
erfgoed van de Koude Oorlog en een beperkt
aanwijzingsprogramma te zullen uitvoeren.
De RCE heeft die taak voortvarend opgepakt
en trekt daarbij op met bunkerspecialisten,
oudgedienden, wetenschappers en conserva
toren, waar veel expertise over dit erfgoed
aanwezig is. Uiteraard is de samenwerking
met gemeentes, provincies, steunpunten en
het ministerie van Defensie van belang. De
tijd dringt, maar het erfgoed van die grimmige
Koude Oorlog is er nog. Klaar om op juiste
waarde te worden geschat.
categorie bouwwerken: noodzetels. Deze
bunkers liggen weggestopt onder rijksover
heidsgebouwen, vooral in Den Haag. Hun
stalen, gasdichte deuren moesten aanvallen
met nucleaire wapens en gifgas kunnen weer
staan; al was geen enkele noodzetel tegen
een voltreffer bestand. Het is daar beneden
een geheim(zinnig)e, parallelle leefwereld,
gericht op het beheersen van een oorlogs
dreiging. In geval van nood konden ministers
zich met hun staf in deze 'onderwereld' terug
trekken. Als bovengronds het leven onmogelijk
was geworden, konden zij daar nog twee,
misschien drie weken doorwerken en het
land besturen. Dat was althans de gedachte.
Achteraf vermoeden we dat het leven in die
hermetisch afgesloten bunkers nauwelijks vol
te houden was. En als uiteindelijk het water,
de noodrantsoenen en de verse lucht op waren
en men de bunker wilde verlaten, dan was het
leven boven de grond waarschijnlijk grotendeels
verwoest; het stedelijk landschap apocalyptisch.
Gelukkig is dit onzalige lot ons bespaard gebleven.
Tot op heden zijn slechts enkele objecten uit
de Koude Oorlog beschermd. Het munitie
magazijnencomplex in Nieuw-Balinge en het
Vinetaduin met de Amerikaanse Troposcatter
in Hoek van Holland zijn als enige rijksmonu
ment. Het Protestants Militair Tehuis op de
Johannes Postkazerne in Havelte en een tank
kazemat bij Dieren, onderdeel van de IJssellinie,
zijn provinciaal monument. Daarnaast staan
de Zulu-hangaar op vliegbasis Soesterberg en
enkele luchtwachttorens, zoals in Koewacht,
Scheveningen en Eede op de gemeentelijke
monumentenlijst. De openbare schuilkelder
voor 3.800 personen in de parkeergarage onder
het Jurgensplein in Oss zal naar verwachting
diezelfde status krijgen.
Ook zijn enkele objecten beschermd omdat
ze in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke
rol speelden, zoals de schuil- en commando
bunker Clingendael ofwel de Seyss-Inquart
bunker in Wassenaar, maar die tijdens de
Koude Oorlog periode het commando- en
crisiscommunicatiecentrum van de Bevelhebber
der Landstrijdkrachten was. Maar het zijn
uitzonderingen.
Ben de Vries is historicus en programmaleider
Militair Erfgoed, Rijksdienst voor het Cultureel
Erfgoed, zie: www.cultureelerfgoed.nl, dossier
militair erfgoed.
De protestbeweging tegen de plaatsing van kernwapens
in Nederland was zeer actief in de jaren '80. Sommigen
spraken van de 'Hollanditis'.
Cultural route
oftheCouricil of Europe
Itinéraire culturel
du Conseil de l'Europe
COUNCIL OF EUROPE
CONSEII DE L'EUROPE
Neutronen
HEEMSCHUT 32
Maart 2022
