Kwistig
Paalrot
Nationale aangelegenheid
Ondergronds irrigatiesysteem
Nederland is beroemd vanwege zijn dijken, die
de laagstgelegen delen van het land al eeuwen
beschermen tegen het water. Gedurende die
eeuwen hebben we leren leven met water. Het
stempel dat we op de kwantiteit, kwaliteit en
de loop van het water hebben gedrukt is groot
en met de toenemende verstedelijking, water
winning, intensivering van de landbouw en
de industrialisatie almaar groter geworden.
Steeds weer was er aanleiding om verder te
bemalen, om beken te kanaliseren en rivier
water versneld af te voeren. Het wegpompen
van grondwater, voor drinkwater, landbouw
en industrie, heeft vooral in de laatste decennia
een vlucht genomen. Maar er is een steeds
dreigender schaduwzijde. De lage grondwater
stand heeft nadelige effecten voor de economie,
landbouw, natuur en ons erfgoed. Veel
gebouwde monumenten, historische tuinen,
landschappen, wegen en ook archeologische
vindplaatsen lopen gevaar. En terwijl klimaat
verandering de nadelige effecten van verdroging
ook nog eens versterkt door structureel neer
slagtekort, blijkt het niet eenvoudig om het
ingeslagen pad weer te verlaten. Onze maat
schappelijke activiteiten zijn diep ingesleten
en nieuwe inzichten breken maar traag door.
Hier en daar krijgen beken en rivieren meer
ruimte om hoog water zelf op te vangen en
in Nederland is een deltacommissaris aan
gesteld. Was het waterdomein in het verleden
iets van ingenieurs en boeren, inmiddels is het
speelveld aanzienlijk breder.
Maar snel gaat het niet en de maatschappelijke
hobbels zijn hoog. Hilde Niezen, die als wet
houder in Gouda klimaat in haar portefeuille
heeft, trok in augustus 2020 al aan de bel in
NRC, samen met Jacques Monasch, voorzitter
Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monu
mentenzorg, waarvan Niezen bestuurslid is.
Beiden missen nationaal beleid ter voorkoming
van droogteschade aan ons monumentale
erfgoed.
In de provincie Noord-Holland zijn de
effecten van verdroging goed merkbaar.
Veel monumenten hebben funderingen van
houten palen. Het terugtrekkende grond
water heeft als risico dat die bloot komen te
liggen, waardoor schimmels vat op het hout
krijgen en paalrot kan ontstaan. Bij meer
dan zestig procent van de monumenten
- 8.500 bouwwerken - is al sprake van een hoog
verzakkingsrisico. Maar de gevolgen blijven
niet beperkt tot de lage delen van Nederland.
Niezen: 'Ook de hoger gelegen zandgronden
zijn at risk. Drinkwaterwinning en gebrek aan
neerslag leiden tot het inklinken en schuiven
van de bodem, met desastreuze scheurvorming
en verzakking tot gevolg van bijvoorbeeld
monumentale kerken. Ook zandlagen onder
wegen hebben last van droogte en verzakken.
Droogteschade aan ons monumentaal erfgoed
openbaart zich op de langere termijn en vertaalt
zich uiteindelijk ook economisch. Soms is die
schade onherstelbaar. Als herstel wel mogelijk
is, gaan er in ieder geval hoge kosten mee
gemoeid. Beter is het dus om verdere schade
te voorkomen met een nationale en bij voor
keur ook adaptieve aanpak, vanwege de
onzekerheden op het gebied van economie,
demografie, klimaat en maatschappelijke
eisen van de verre toekomst.'
Inmiddels is veel inzicht verworven in het
verschijnsel klimaatverandering en de ver
droging die daarmee gepaard gaat. Zo is reëel
in beeld wat de risico's zijn van overstromingen,
welke gebieden te maken zullen krijgen met
extreme regenval, of juist met droogte. Ook
is er globaal inzicht in hoevéel monumenten
met de effecten te maken krijgen.
Niezen: 'In 2019 verscheen de eindrapportage
van de door het Rijk georganiseerde, maat
schappelijk breed vertegenwoordigde
Beleidstafel droogte. Daarin werden tal
van urgenties benoemd en aanbevelingen
aangedragen. De eindrapportage benoemt
de gevolgen van droogte voor de economie,
de landbouw en de natuur als ernstig. Erfgoed
blijft in de rapportage onderbelicht.'
Ondertussen zijn waterschappen, provincies
en gemeenten actief als het gaat in het tegen
gaan van de effecten van verdroging. Ook
Gouda doet veel. Gekozen is voor een riolering
die de hoogste en laagste pieken van de
grondwaterstand afvlakt: grondwaterbeheer
onder de openbare ruimte. Dit werkt als een
soort onzichtbaar irrigatiesysteem onder het
wegdek. Maanden van droogte worden daar
mee niet opgelost, maar de scherpe kantjes
worden daarmee wel weggehaald.
Particuliere monumenteneigenaren kunnen
daar vervolgens op aansluiten, zodat dit
grondwater tot onder hun woning kan worden
geleverd. De kosten voor deze aansluiting
liggen bij de particuliere eigenaar.
Niezen: 'Overigens heeft Gouda vooral last van
natte voeten. Daarvoor worden heel creatieve
oplossingen bedacht, met het oog op onze
historische binnenstad. Maar het blijft dweilen
met de kraan open als de oorzaken niet
tegelijkertijd worden aangepakt. Als je iets
van particuliere eigenaren vraagt, moet je als
overheid werken aan de bron. Gouda heeft
een monumentaal en historisch stadscentrum
dat bij toeristen op de kaart staat, juist van
wege dat erfgoed. Maar terwijl de bedreiging
van ons monumentale erfgoed ons allen aan
gaat, ontbreekt vooralsnog prioriteit op
nationaal niveau.'
ér
Wethouder Hilde Niezen bij een sluis.
Foto: Pim Mul
29 HEEMSCHUT
Maart 2022
