Kwistig Paalrot Nationale aangelegenheid Ondergronds irrigatiesysteem Nederland is beroemd vanwege zijn dijken, die de laagstgelegen delen van het land al eeuwen beschermen tegen het water. Gedurende die eeuwen hebben we leren leven met water. Het stempel dat we op de kwantiteit, kwaliteit en de loop van het water hebben gedrukt is groot en met de toenemende verstedelijking, water winning, intensivering van de landbouw en de industrialisatie almaar groter geworden. Steeds weer was er aanleiding om verder te bemalen, om beken te kanaliseren en rivier water versneld af te voeren. Het wegpompen van grondwater, voor drinkwater, landbouw en industrie, heeft vooral in de laatste decennia een vlucht genomen. Maar er is een steeds dreigender schaduwzijde. De lage grondwater stand heeft nadelige effecten voor de economie, landbouw, natuur en ons erfgoed. Veel gebouwde monumenten, historische tuinen, landschappen, wegen en ook archeologische vindplaatsen lopen gevaar. En terwijl klimaat verandering de nadelige effecten van verdroging ook nog eens versterkt door structureel neer slagtekort, blijkt het niet eenvoudig om het ingeslagen pad weer te verlaten. Onze maat schappelijke activiteiten zijn diep ingesleten en nieuwe inzichten breken maar traag door. Hier en daar krijgen beken en rivieren meer ruimte om hoog water zelf op te vangen en in Nederland is een deltacommissaris aan gesteld. Was het waterdomein in het verleden iets van ingenieurs en boeren, inmiddels is het speelveld aanzienlijk breder. Maar snel gaat het niet en de maatschappelijke hobbels zijn hoog. Hilde Niezen, die als wet houder in Gouda klimaat in haar portefeuille heeft, trok in augustus 2020 al aan de bel in NRC, samen met Jacques Monasch, voorzitter Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monu mentenzorg, waarvan Niezen bestuurslid is. Beiden missen nationaal beleid ter voorkoming van droogteschade aan ons monumentale erfgoed. In de provincie Noord-Holland zijn de effecten van verdroging goed merkbaar. Veel monumenten hebben funderingen van houten palen. Het terugtrekkende grond water heeft als risico dat die bloot komen te liggen, waardoor schimmels vat op het hout krijgen en paalrot kan ontstaan. Bij meer dan zestig procent van de monumenten - 8.500 bouwwerken - is al sprake van een hoog verzakkingsrisico. Maar de gevolgen blijven niet beperkt tot de lage delen van Nederland. Niezen: 'Ook de hoger gelegen zandgronden zijn at risk. Drinkwaterwinning en gebrek aan neerslag leiden tot het inklinken en schuiven van de bodem, met desastreuze scheurvorming en verzakking tot gevolg van bijvoorbeeld monumentale kerken. Ook zandlagen onder wegen hebben last van droogte en verzakken. Droogteschade aan ons monumentaal erfgoed openbaart zich op de langere termijn en vertaalt zich uiteindelijk ook economisch. Soms is die schade onherstelbaar. Als herstel wel mogelijk is, gaan er in ieder geval hoge kosten mee gemoeid. Beter is het dus om verdere schade te voorkomen met een nationale en bij voor keur ook adaptieve aanpak, vanwege de onzekerheden op het gebied van economie, demografie, klimaat en maatschappelijke eisen van de verre toekomst.' Inmiddels is veel inzicht verworven in het verschijnsel klimaatverandering en de ver droging die daarmee gepaard gaat. Zo is reëel in beeld wat de risico's zijn van overstromingen, welke gebieden te maken zullen krijgen met extreme regenval, of juist met droogte. Ook is er globaal inzicht in hoevéel monumenten met de effecten te maken krijgen. Niezen: 'In 2019 verscheen de eindrapportage van de door het Rijk georganiseerde, maat schappelijk breed vertegenwoordigde Beleidstafel droogte. Daarin werden tal van urgenties benoemd en aanbevelingen aangedragen. De eindrapportage benoemt de gevolgen van droogte voor de economie, de landbouw en de natuur als ernstig. Erfgoed blijft in de rapportage onderbelicht.' Ondertussen zijn waterschappen, provincies en gemeenten actief als het gaat in het tegen gaan van de effecten van verdroging. Ook Gouda doet veel. Gekozen is voor een riolering die de hoogste en laagste pieken van de grondwaterstand afvlakt: grondwaterbeheer onder de openbare ruimte. Dit werkt als een soort onzichtbaar irrigatiesysteem onder het wegdek. Maanden van droogte worden daar mee niet opgelost, maar de scherpe kantjes worden daarmee wel weggehaald. Particuliere monumenteneigenaren kunnen daar vervolgens op aansluiten, zodat dit grondwater tot onder hun woning kan worden geleverd. De kosten voor deze aansluiting liggen bij de particuliere eigenaar. Niezen: 'Overigens heeft Gouda vooral last van natte voeten. Daarvoor worden heel creatieve oplossingen bedacht, met het oog op onze historische binnenstad. Maar het blijft dweilen met de kraan open als de oorzaken niet tegelijkertijd worden aangepakt. Als je iets van particuliere eigenaren vraagt, moet je als overheid werken aan de bron. Gouda heeft een monumentaal en historisch stadscentrum dat bij toeristen op de kaart staat, juist van wege dat erfgoed. Maar terwijl de bedreiging van ons monumentale erfgoed ons allen aan gaat, ontbreekt vooralsnog prioriteit op nationaal niveau.' ér Wethouder Hilde Niezen bij een sluis. Foto: Pim Mul 29 HEEMSCHUT Maart 2022

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2023 | 2022 | | pagina 29