Materiaalkeuze
Aardbevingsschade
Stoet van Kamerleden
Papieren rompslomp
fundering, bladderende verf en dus ook die
aardbevingsschade op. Bovendien moesten
de gebouwen energiezuiniger worden en een
constant binnenklimaat krijgen, onder andere
om de inventaris en de kunstcollectie beter
te beschermen. Daarnaast waren ook kleinere
wensen zoals het herstel van een luidklokje en
aanpassingen aan bruggen, de duiventil en
poorten op het landgoed. Ondertussen moest
de borg openblijven voor publiek, al bleek dat
later vanwege de coronacrisis niet haalbaar.
Het uitgangspunt van de restauratie was terug
houdendheid. Edzes: 'We kozen voor authenticiteit
en zorgvuldigheid. Moesten we een spijker ver
vangen en was er geen bruikbaar oud exemplaar,
dan smeedden we bij wijze van spreken een
nieuwe.' De inzet van de bouwvakkers was
essentieel: 'Het waren vaklieden met hart voor
de zaak. Kijk maar naar de muur van de slot
gracht. Die is steen voor steen opgebouwd
zodat het gewenste effect ontstond. Die zorg
vuldigheid kun je zelfs voelen: de sfeer, de geest
van het gebouw wordt krachtiger.'
Dan de verduurzaming. Het dak kreeg een
extra isolerende laag folie, waardoor de pannen
nauwelijks hoger kwamen te liggen ten opzichte
van de dakgoot, wat het aanzien had aangetast.
In de ramen kwam licht welvend isolerend
monumentenglas, maar de oude kozijnen bleven
behouden. Het binnenklimaat werd aangenamer
en constanter en de stookkosten daalden.
Het volgende punt van Edzes is de aardbevings
schade. In de muren zaten diepe, zich vertakkende
scheuren. Die werden gedicht met oude stenen,
mortel en waar nodig lijm zodat het gebouw
flexibel bleef. Het wegspoelen van de zandlaag
onder het gebouw werd verholpen. Rondom
het eiland waarop de borg staat, de borgklip,
kwam een beschoeiing. Ondertussen is door
nieuwe aardsschokken alweer schade ontstaan.
Om die te documenteren hangen nu versnellings-
en kantelsensoren in het gebouw.
De contacten met de NAM en daarna het
Instituut voor Mijnbouwschade, vergden een
lange adem. Edzes zucht: 'Veel formulieren,
veel overleg. En begrip opbrengen voor mede
werkers van die organisaties, die ook niet blij
waren met de voortdurend veranderende
regelgeving. Je mag er niet gefrustreerd door
raken en dat valt niet altijd mee. Ik help soms
inwoners van de provincie Groningen die de
draad kwijtraken vanwege het gedoe met de
aardbevingsschade. Je ziet hoe ze eraan kapot
gaan, hoe ze bijna letterlijk verschrompelen.
Laat het niet aan je vreten, al is dat makkelijker
gezegd dan gedaan.'
Omdat de Fraeylemaborg waarschijnlijk het
eerste monument is waar de aardbevingsschade
goed onderzocht is, kwam een stoet van Kamer
leden langs. Ook beheerders en eigenaren van
andere monumentale panden kwamen kijken.
Edzes: 'De aardbevingen hebben veel tijd
opgeslokt, die we overigens gedeeltelijk konden
doorberekenen aan de NAM. Die heeft overigens
wel de verduurzaming van de borg bekostigd,
waar we blij mee zijn.'
De financiering van een restauratie is een vak
apart. Edzes heeft tips: 'Zorg voor een bouw-
krediet, dat voldoende liquiditeit biedt. Dat
krediet kun je bij tegenvallende fondswerving
gebruiken voor het gedeeltelijk betalen van de
restauratie. In je exploitatie moet voldoende
ruimte zitten om rente en aflossing te betalen.
Schrijf ook een plan waarin de maatschappelijke
effecten van de investering staan. Het helpt
enorm als het publiek kan blijven genieten van
jouw monument. Knip het plan in fases zodat
je vlot kunt beginnen en geen toegezegde
financiering verliest, omdat je een deadline
bijvoorbeeld niet haalt.'
De administratieve rompslomp is niet te onder
schatten. Edzes vulde stapels formulieren in en
moest voortdurend overleggen: 'Al nam de archi
tect de vergunningsaanvraag en de provinciale
subsidieaanvraag grotendeels voor zijn rekening.
We hebben het proces bovendien grondig gedo
cumenteerd, zodat onze opvolgers weten wat we
gedaan hebben.' Verdroging kan een bedreiging
vormen voor monumenten. Edzes: 'Bij de
Fraeylemaborg kunnen we dat voorkomen door
dat we een eigen waterinlaat hebben. In het park
achter de borg staat sinds kort ook een pomp die
werkt op zonne-energie.' Al met al, stelt Edzes,
kan een restauratie behoorlijk stressvol zijn:
'Laat je niet gek maken. Het kan! Wij hebben de
klus op tijd en binnen het budget geklaard. Luister
liever naar de kikkers die kwaken in de slotgracht.'
Meer over de borg en de restauratie op
www.fraeylemaborg .nl
Het park van de borg heef t een eigen waterhuishouding
die werkt op zonne-energie.
De Fraeylemaborg gerestaureerd en weer in volle glorie.
Isolerend monumentenglas werd toegepast
maar de kozijnen bleven behouden.
29 HEEMSCHUT
December 2021
