Bedreiging
Toekomst
Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart
Lichtopstanden en lichtwachterswoning gemeentelijke monumenten?
weggelegd voor de lichtwachters. Die hadden
de verantwoordelijkheid om de lichten te laten
branden en de misthoorn te bedienen.
Op nalatigheid stonden zware straffen.
Naast de vuurtorens lieten de Belgen huizen
bouwen voor de Nederlandse lichtwachters.
Met de tijd kwamen er steeds meer oever-
lichten bij. Dit leidde in 1955 tot verwarring:
welke lichten waren van België en welke van
Nederland dus voor de Nederlandse havens?
Uit een inventarisatie blijkt dat er officieel zestig
lichten zouden moeten staan, terwijl er in werke
lijkheid meer dan honderd brandden langs de
Westerschelde!
Rond 1970 stopte de groei van de lichtop-
standen. Moderne navigatiemiddelen als radar
en GPS degradeerden de lichtopstanden tot
hulpmiddelen. Investeringen gingen niet
langer naar ver-betering van de verlichting,
maar naar radartorens en elektronische
Ontwerp voor
het hoge licht
van Kouderkerke
uit 1949.
Bron: Zeeuws Archief,
Middelburg
kaarten. Anno 2021 zijn de lichten daardoor
overbodig geworden. Slechts een enkele
schipper of loods gebruikt de oeverlichten
nog om de Westerschelde te bevaren.
Door het verlies aan nautisch nut, zijn er in
de afgelopen veertig jaar tientallen histor
ische lichtopstanden gesloopt. De Neder
landse Vuurtoren Vereniging is bezig om de
waarde van deze lichtopstanden voor het
voetlicht te brengen. Op dit moment zetten
zij zich in voor behoud van de bakstenen
vuurtorens van Dishoek en Zoutelande en de
laatste lichtwachterswoning van Walcheren.
Het verlies aan lichtopstanden langs de
Westerschelde staat niet op zichzelf. Overal in
Nederland zijn oeverlichten gedoofd en ge
sloopt. Toch lijkt er een hernieuwde aandacht
voor deze oeverlichten. Het afgelopen jaar werd
overigens een aantal herbouwd om opnieuw als
herkenningspunt bij dag en nacht dienst te doen.
Laten we hopen dat deze trend zich doorzet.
In 1839 tekenden Nederland en België het officiële Scheidingsverdrag. Over de Schelde werd
in artikel 9.1 bepaald dat de waterweg open moest blijven. In artikel 9.3 stond dat Nederland
ter compensatie tol mocht heffen op elk schip dat erover voer. Voorts stond in artikel 9.2 van
het verdrag over het loodswezen dat zowel Belgische als Nederlandse loodsen zich vrij rond de
Schelde mochten vestigen, dus ook in andermans land. Het was aan de binnenvarende gezag
voerder om te kiezen voor een Nederlandse of Belgische loods. Van groot belang was de be
paling dat het loodswezen en de betonning - de boeien in het vaarwater - van de Westerschelde
aan een gemeenschappelijk toezicht werd onderworpen en dat dit door wederzijds daartoe
benoemde commissarissen moest worden uitgeoefend. Deze commissie heette: De Permanente
Commissie van Toezicht op de Scheldevaart. De commissie bestaat nog steeds. Het orgaan
neemt alle besluiten ten aanzien van de Scheldevaart bijvoorbeeld over boeien, radar
torens, baggerwerken, maar ook over de toekomst van de oeverlichten.
Kaart uit 1890. 'Plan met wijzigingen bebakening ter verbetering
van de verlichting in de Westerschelde'. De kaart diende als
lesmateriaal voor de loodsen.
Bron: Nationaal Archief Den Haag
De zeldzame lichtwachterswoning van Dishoek.
Het eerste stelsel van lichten uit 1867 bestond uit twaalf oeverlichten en vijf lichtschepen.
De lichtopstanden van Dishoek hoorden hierbij. De nabijgelegen lichtopstand van Zoutelande
werd in 1875 voor het eerst ontstoken en met de tijd vervangen. De huidige drie bakstenen
lichtopstanden dateren uit 1950-1951. De drie vierkanten vuurtorens branden op dit moment
nog, maar er zijn plannen deze te doven en dan verliezen ze definitief hun nautische nut.
De Belgische eigenaar kan dan overgaan tot afstoting en/of sloop. Tussen de twee vuurtorens
van Dishoek staat de laatste wachterswoning van Walcheren. De woning dateert van vlak na
de oorlog en is qua exterieur en interieur intact. Zonder bescherming is sloop en nieuwbouw
een realistische mogelijkheid. In samenwerking met Heemschut Zeeland heeft de Nederlandse
Vuurtoren Vereniging de gemeente Veere gewezen op deze dreiging en gevraagd om de
wachterswoning en lichtopstanden te beschermen. Een besluit is nog niet genomen.
39 HEEMSCHUT
September 2021
