BUITENPLAATSEN
BETER
BESCHERMEN
Onderzoek in het Rijksmonu-
mentenregister naar de mate van
bescherming van groene objecten
en structuren bij een tachtigtal
stinzen, states, borgen en have
zaten in Noord-Nederland en
via Google Earth leverde een
aantal verbeterpunten op. De
begrenzing van de ensembles
moet beter vastgelegd worden.
s - n - v- vSr 1
Omringend landschap
Wijzigingen in de situatie
Bescherming tegen dreigingen
iw.
r *1 .te» 1 .'X'V.t '£NV'r'
gROenrONd -
Tekst en foto's: Pier Bosch
De meeste uit de jaren '70 daterende beschrij
vingen en waarderingen van monumentale
complexen in het Rijksregister zijn zeer summier.
Ze beperken zich slechts tot het gebouw of
het gebouwencomplex. De onmiddellijke om
geving, vaak met mooie oude bomen, boom
groepen, lanen of windsingels en zichtlijnen
die tezamen een waardevol en beschermens-
waardig ensemble vormen, wordt nauwelijks
in de beschrijving meegenomen. Tenzij het
bijzondere tuinen en parken betreft van een
tuinarchitect als Roodbaard.
Pas na 2000 worden de monumentale tuinen
en parken niet alleen uitvoeriger beschreven,
gewaardeerd en begrensd, maar zijn de rode
en groene waarden ook meer in samenhang
begrensd tot een complex. In Drenthe betreft
dit overigens opvallend vaak eigendommen van
vooral grote organisaties en instellingen die
kennelijk eerder de weg vonden naar de
herijking.
De laatste jaren wordt meer over de grenzen
heen gekeken en worden ook landschap-
historisch belangrijke weilandjes, bosjes, lanen,
structuren, grachtsystemen, zichtlijnen en de
relaties met een kerk, het dorp of een terp in
dergelijke beschrijvingen opgenomen. Soms
wordt de buitenplaats de drager van een be
schermd dorpsgezicht genoemd. Maar ook
typische landschapswaarden als het zicht op
groene eilandjes in de open ruimte, de visuele
waarde, de openheid, de silhouetwerking, de
ensemblewaarde en de omringende land
schapsstructuur komen aan de orde. In dat
verband duiken benamingen op als 'landgoed
gordel' of een 'toeristisch-recreatief aan
trekkelijke zone' omdat die van groot, ook
economisch, belang zijn voor toerisme en
recreatie.
Omdat de laatste jaren op en rond monumen
tale buitenplaatsen in vooral Friesland veel
tuinen en parken naar ontwerpen van bekende
tuin- en landschapsarchitecten zijn gerestau
reerd, gereconstrueerd of soms zijn uitgebreid,
is een actualisering van de huidige - vaak
achterhaalde - beschrijvingen en begrenzingen
van tuin, park of complex noodzakelijk. Want
als die niet zijn aangepast in het Rijksmonu-
mentenregister komt de uitvoering van plannen
vaak niet in aanmerking voor subsidies.
HEEMSCHUT 22
September 2021
Oprukkende bebouwing, verkeers- en
recreatiedruk, ontwatering, de komst van
zonneparken en dergelijke zijn formeel moeilijk
tegen te houden als de kwetsbare waarden en
de begrenzingen van het monumentale erf
goed niet goed vastliggen in de beschrijvingen.
Achterhaalde of niet complete teksten in het
Rijksmonumentenregister bieden te weinig
wettelijke bescherming van het groen tegen
nieuwe ontwikkelingen. Is in de planologische
bestemming van omringende percelen wel
rekening gehouden met de kwetsbare waarden
'V/x
De omgeving van Dekamastate in Jelsum is onderdeel va
het rijksmonumentale complex en voldoende beschermd.
Foto: Albert Speelman
