Ziel van het platteland
Maatschappelijke behoefte
Criteria en budget
Kloostercomplex Westerhus te Hilaard, Friesland. De zwaar vervallen rijks
monumentale boerderij staat op een afgegraven terp nabij het dorp Jorwerd en
wordt herbestemd als klooster nieuwe stijl. Na restauratie biedt de boerderij
onderdak aan een keuken, eetzaal, bibliotheek en een ruimte voor bijeenkomsten.
Op het erf worden enkele wooneenheden en gastenverblijven ingepast.
De boerderij ligt in een gebied met bestemming agrarisch natuurbeheer met
weidevogeldoelstelling. Het herstel van het omliggende landschap sluit daar op
aan. Bij de planvorming is uitgebreid overleg geweest met overheden, vrijwilligers
en omwonenden, zowel op landschappelijk als cultuurhistorisch niveau.
Foto: Henk Bootsma
De boerderij Hoogheem in Nieuwolda, Groningen, stamt uit 1771 en stond
al decennialang leeg. Het is de enige nog overgebleven boerderij van het oudste
Oldambstertype in zijn oorspronkelijke vorm en bestaat uit een ensemble van
erf, boerderij, kapschuur en de naastgelegen 19e-eeuwse villa Hoogheem.
Er komen luxe erfgoedlogies, ruimtes voor culturele activiteiten, een museum
over de Oldambster landbouwgeschiedenis en openluchttheater. Het boeren
erf wordt hersteld met de aanleg van een boomgaard. Met de herbestemming
wordt de cultuurhistorische samenhang van bebouwing en erf op een beeld
bepalende locatie in het dorp hersteld.
Foto: Karing Sauselé-Bakker
Erve Laerhuys is een karakteristieke boerderij met een historisch erf in
Overijssel. Stichting Vrienden van de Nije Hoeve kocht de boerderij om een
centrum voor ondersteuning en begeleiding bij kanker te vestigen. In het
gebouw komen een ontmoetingsruimte, een keuken en meerdere behandel
ruimtes. Het project kent een groot draagvlak in de omgeving waarbij veel
vrijwilligers betrokken zijn. Het erf telt vele oude bomen en er zijn plannen
voor een moestuin met vergeten groenten. Zo kan een van de laatste groene
oases aan de stadsrand van Hengelo bewaard blijven.
Foto: Debby Neijenhuis
Ons agrarische erfgoed vertegenwoordigt grote culturele waarden
en is medebepalend voor onze regionale identiteit. Niet alleen omdat
de historische boerderijen vanouds een sterk streekgebonden
karakter hebben, het zijn vaak de laatste zichtbare getuigen van
onze Nederlandse landbouwtraditie van eeuwen her. Vanouds was er
een nauwe relatie tussen het gebouwde erfgoed en het omringende
landschap. Gedurende vele eeuwen was de boer de belangrijkste
vormgever van het Nederlandse landschap, een verbondenheid die
lange tijd vanzelfsprekend was. Inmiddels is de maatschappelijke
realiteit een heel andere. Steeds meer boerderijen komen leeg te
staan. Dat proces is al vanaf de Tweede Wereldoorlog ingezet. In het
kader van de ruilverkavelingen werden boerderijen samengevoegd
en landerijen herverdeeld. Sinds de oorlog verdween ruim vijftig
procent van alle boerderijen in Nederland. Deze ontwikkeling kent
nog geen einde en gaat steeds sneller.
De komende vijftien jaar verliezen nog eens zo'n 20.000 boerderijen
hun agrarische functie. Zonder zinvolle herbestemming dreigt de
sloophamer voor veel historische, monumentale boerderijen. Daar
mee dreigt ook de ziel uit het platteland te verdwijnen. Gelukkig
komt ons agrarische erfgoed steeds meer op het vizier van erfgoed
beschermers en beleidsmakers te staan. Ook het Boerderijenfonds
is daar een zichtbaar resultaat van. Het fonds ontving in 2019
vijf miljoen euro van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap voor de periode 2020-2023, om de herbestemmings-
opgave van agrarisch erfgoed beter vorm en richting te geven.
Want dat daar een oplossing voor een deel van de leegstand ligt,
wordt breed en steeds breder gedeeld.
Herbestemming van agrarische gebouwen kan de huidige spiraal
van leegstand doorbreken, de leefbaarheid van het landelijk gebied
versterken en is daarmee van grote sociaal-maatschappelijke
betekenis. Het is een ontwikkeling die vanaf de jaren '90 al stilletjes
gaande was, met het introduceren van nieuwe economische dragers
voor het platteland. Zorg, toerisme, recreatie, creatieve industrie,
kleinschalige bedrijvigheid en streekprodukten doen al enige tijd
hun intrede op het platteland. Met het almaar toenemende aantal
boerderijen dat leeg komt te staan, voorziet het Boerderijenfonds
dan ook in een duidelijke maatschappelijke behoefte.
Gitta op den Akker: 'Het aantal aanvragen was in eerste instantie
enorm. Na screening op een aantal criteria bleef daarvan een over
zichtelijk aantal aanvragen over. Bij de beoordeling is een essentiële
voorwaarde dat een herbestemming meerwaarde biedt voor de
omgeving. Woonboerderijen vallen daarmee per definitie af.
HEEMSCHUT 10
Mei 2021
