ORGELGEBULDER EN
TRAMBELLEN IN MOKUM
Tf^
\mfw m
In 1921 wilde Abraham Tuschinski in zijn nieuwe bioscoop persé een van die succesvolle
Amerikaanse Wurlitzer-orgels hebben. De fabriek kon niet op tijd leveren, maar Tuschinski wist
in Brussel een zojuist afgeleverde Wurlitzer los te praten. Naar verluidt nam hij alvast een paar
vitale onderdelen mee naar Amsterdam om te voorkomen dat men zich in Brussel zou bedenken.
Puntjes op de i
Li
f
Verantwoording
Hans Buurmans
Grote namen uit de internationale orgel
wereld werden binnengehaald om samen
met een showorkest de muziek te verzorgen
bij stomme films en variétévoorstellingen.
In 1923 werd het huidige grotere Wurlitzer-
orgel gekocht. De orgelpijpen staan nog
steeds opgesteld onder het toneel. Door
een holvormige betonnen vloer onder de
houten vloer van de orkestbak wordt het
geluid de zaal 'ingetild'. Sindsdien zijn er
uitbreidingen en wijzigingen aan het orgel
geweest, maar geleidelijk werd het orkestje
uitgedund en omstreeks 1977 werd er ook
niet meer op het orgel gespeeld.
Gelukkig kon de in 1970 opgerichte
Nederlandse Orgel Federatie (NOF) goede
afspraken maken met het management van
Tuschinski: organisten geven concerten en
NOF-vrijwilligers verzorgen het onderhoud.
In 2000 werd de grote zaal van het theater
grondig opgeknapt. Het orgel werd geheel
verwijderd en door technische teams van de NOF
en andere vrijwilligers gereviseerd. Na vele jaren
werd het karwei afgerond bij het 90-jarig bestaan
van Tuschinski in 2011. Orgelbouwer Kaat en
Tijhuis uit Kampen had het repareren van het
pijpwerk verzorgd. In 2019 werd het pijpwerk
door orgelbouwer Van der Veer uit Dordrecht
opnieuw grondig nagekeken. De deskundige
vrijwilligers Peter, Pieter, Ruud en Dick, zijn
wekelijks op zaterdagochtend in de weer om
nog vóór de vroege filmvoorstellingen de puntjes
van het orgel op de i te zetten. De houten
luiken voor het pijpwerk worden weggehaald,
de speeltafel komt met de lift omhoog en de
magistrale klanken en verrassende toeters,
bellen en trommels vullen de ruimte.
Op een vroege zaterdagochtend, vlakbij het
Rembrandtplein scharrelt een bruine rat langs
een groene doos met rattengif door een kier
een oud gebouw in: een rommelig begin van de
dag. Om half negen wordt een bescheiden deur
voor me geopend door Peter Schipper. On
middellijk stap ik binnen in de prachtige Jugendstil
van het Amsterdamse Tuschinski bioscoop
theater. Even later staan we samen met Dick
Cuiper in de grote filmzaal. Op het podium onder
het filmdoek staat de imposante 4 klaviers
speeltafel van het Wurlitzer-Strunk theaterpijp
orgel: 722 orgelpijpen, 169 registerschakelaars
en drukknoppen voor talloze geluidseffecten.
Als kerkorganist mag ik nu ook eens dit instru
ment bespelen. Peter en Dick demonstreren
me hoe zij razendsnel de oude en de nieuwe
Amsterdamse trambel, hoefgetrappel en de
brandweersirene uit het orgel weten te toveren.
ff
In Pathé Tuschinski klinkt het orgel dankzij goede afspraken
tussen het management en de NOF-vrijwilligers. Nog steeds
zijn er orgelbespelingen, onder andere bij stomme films.
Op www.theaterorgel.nl is meer informatie te vinden over
de theaterorgels en hun bespelingen in Tuschinski, EYE
filmmuseum, Boskoop, Dordrecht, Haarlem, Schiedam,
Steenwijk, MCO Hilversum en Oosterwolde.
3 3 I HEEMSCHUT
Februari 2021
