Kampen
Herwaardering
Hoop
De aanleg van de Noordoostpolder tussen
1936 en 1942 had grote gevolgen voor het
'oude land'. Nabijgelegen steden zoals Kampen
verwachtten veel (economische) voordelen
van de grootschalige landwinning. Dat bleek
gerechtvaardigd, want in 1946 kocht het in
Zwijndrecht gevestigde Schokbeton een fors
perceel bouwgrond op het aan de IJssel grenzende,
nieuw aangelegde industriegebied Haatlanden,
om een jaar later de productie te starten. Die
bestond voornamelijk uit beton dat was ver
vaardigd volgens het door het bedrijf gepaten
teerde 'schokprocedé', dat bij uitstek geschikt
was voor geprefabriceerde constructies -
raatbouw - die in de nieuwe vestiging werden
gemaakt. In de beginjaren waren dat vooral
landbouwschuren voor de nieuwe polder, die
in een paar dagen ter plekke konden worden
geassembleerd en met hun vakwerkachtige
gevelindeling en goede verhoudingen iconisch
zijn geworden voor dit deel van Nederland.
De eerste jaren maakte de Kamper fabriek
een stormachtige groei door. In 1953 was er
twintig hectare grond in gebruik en werden
verschillende nevenvestigingen geopend.
Producten van de fabriek, van de markante
betonnen luchtwachttorens - cynische symbolen
van de Koude Oorlog - tot complete woonwijken,
verspreidden zich over het land. Ook in Kampen
zelf werd het een en ander gebouwd. Het meest
omvangrijke voorbeeld was de fabriek zelf, met
een flink aantal utilitaire bedrijfshallen 'uit eigen
keuken'. Daarnaast was Schokbeton verant
woordelijk voor onder meer een kantoorgebouw
voor de Dienst Zuiderzeewerken, een fabriekshal
voor onderbroekenkoning Jansen Tilanus,
een stel nieuwe bruggen over Kamper stads
gracht de Burgel en een groot mobilisatiecomplex
(MOB) dat dienst deed als opslagplaats voor
militaire zaken voor het geval het conflict met
het Oostblok daadwerkelijk zou ontbranden.
Schokbetongebouwen werden, zoals de
meeste wederopbouwobjecten, lange tijd als
onaantrekkelijk ervaren en weinig gewaardeerd.
De laatste jaren is een ommekeer merkbaar en
wordt het architectonische, cultuurhistorische
en ook esthetische belang van veel naoorlogse
werken steeds meer onderkend. Ook in Kampen
is een kentering gaande. Een eerste signaal daar
van was een zogenaamd quick-scan onderzoek,
verricht door Het Oversticht in 2006, waarin
een globale inventarisatie is gemaakt van het
naoorlogse erfgoed in de gemeente. Het werd
gevolgd door een uitgebreid, door de gemeente
gefinancierd onderzoek, dat uitmondde in het
boek Ambitie en Optimisme in 2014, dat de
stedenbouw en architectuur in Kampen tussen
1940 en 1970 als onderwerp had en de bekend
heid ervan en waardering ervoor moest ver
groten. Met deze documentatie als basis stelde
een werkgroep, waarin onder andere Het
Oversticht, Heemschut Overijssel, Stichting
Stadsherstel Kampen en de plaatselijke
Monumentenraad waren vertegenwoordigd,
een 'hitparade' samen, die nadien nog enkele
malen werd aangevuld en herzien.
Na een wat stroperig vervolg lijkt het erop dat
de eerste twee objecten van die lijst binnenkort
zullen worden voorgedragen als gemeentelijk
monument. Een mooi begin, maar nog niet
voldoende. Er zitten namelijk geen schokbeton-
producten tussen en dat in de vestigingsplaats
van het belangrijkste naoorlogse filiaal. En de
tijd dringt. Een deel van het schokbetonerfgoed
in Kampen is inmiddels verdwenen of verminkt.
De laatste originele hallen op het eigen bedrijfs
terrein zijn gesloopt. Het kantoorgebouw van
de Dienst Zuiderzeewerken is veranderd in
een winkelpand. De diverse eigenaren van het
MOB-complex hebben - ieder op eigen wijze -
kleinere en grotere verbouwingen uitgevoerd
die het karakter van dit markante bouwwerk
aantastten. Alleen de fraai gedetailleerde en
geproportioneerde, relatief bescheiden hal van
Jansen Tilanus is nog nauwelijks gewijzigd,
ook al is de onderbroekenkoning zelf verdwenen.
Gelukkig heeft de gemeente Kampen recent
de opdracht verstrekt om het MOB-complex
en de Tilanushal aan een cultuurhistorisch
onderzoek te onderwerpen. Hopelijk legt het
daaruit voortkomende rapport een goede
basis voor een monumentenstatus.
29 HEEMSCHUT
Februari 2021
