Kantoorkolossen elders
Grillige contouren
Leeuwenburg in avondschemer vanuit het westen.
sen de Amstel en het station Amstel. Bij
oplevering in 1976 was het met 64.000 m2
het grootste kantoorpand in de stad. Het
werd aangekocht door de Rijkspostspaar
bank die er tot eind jaren '90 zat. Daarna
werd het verhuurd aan de Hogeschool van
Amsterdam.
Bij het ontwerp werd reeds uitgegaan van
onbekende toekomstige gebruikers, waar
door het gebouw zo flexibel mogelijk werd
ingedeeld. In het gebouw toont zich deze
behoefte onder meer in een geknikte schijf
van zestig meter hoogte en een aanpalend
lager gedeelte, oorspronkelijk bedoeld als
voetgangersgebied met winkels en horeca
op de begane grond en kantoorlandschap
pen op de bovengelegen verdiepingen.
De gevels zijn opgetrokken uit gestandaar
diseerde, rechthoekige panelen van licht
uitgewassen grindbeton met diepe venster
openingen die het gesloten, bunkerach
tige aanzicht van het complex bepalen. De
hoeken van alle gevels en de verschillende
opbouwen zijn geheel afgerond; dit plas
tische kenmerk is bepalend voor de hoge
kwaliteit van het gebouw. Om de verder
gesloten gevelwanden enig reliëf te ver
lenen zijn op verschillende niveaus terug
springende en van oorsprong toegankelijke
galerijen opgenomen.
Het openbare voetgangersgebied op de
begane grond is nooit gerealiseerd. Wel is
later in het centrale gedeelte een lichthof
aangebracht met daaronder een promi
nente trap. Bij de trappenhuizen zijn de oor
spronkelijke geprofileerde betonnen pane
len bewaard gebleven. Zanstra ontwierp
ook de plantenbakken, lampen en een
massieve trappartij aan de buitenzijde.
Tezamen met het robuuste torenvolume, de
terrasachtige opzet van de laagbouw en de
sculpturale trap- en lifthuizen op de daken
dragen deze elementen bij aan de grillige
contouren van het gebouw.
Leeuwenburg lijkt in omvang, opbouw en
materialisering op het in 1968 opgeleverde
kantoorgebouw voor de Postcheque- en
Girodienst van architectenbureau Van den
Broek en Bakema in Arnhem, dat in 2019
werd getransformeerd tot appartemen
tencomplex. Ook het in 2018 gesloopte
CBS-gebouw in Voorburg van Van Mourik
en DuPon, gebouwd in de periode 1971
1974, past in deze traditie. Een duidelijke
navolging van Leeuwenburg is het Einstein-
gebouw aan de Kabelweg 21 in Amsterdam,
eind jaren '70 ontworpen door architecten
bureau INBO. De gevelopbouw is echter
minder plastisch en de hoeken zijn afge
schuind in plaats van afgerond. Verder is
het expressieve kantoorgebouw De Beurs in
Almere uit het begin van de jaren '80 inte-
ressant. Dit pand achter het station heeft
nog geen herbestemming maar toch heeft
de gemeente bepaald dat de karakteris
tieke uitstraling bewaard dient te blijven.
Leeuwenburg, en kantoorgebouwen über
haupt, spreken niet direct tot de verbeelding
van het grote publiek. Toch neemt in Neder
land de waardering voor deze kantoorbun
kers toe. Het zijn juist de compromisloze
schaal, de grillige contouren en het sculp
turale betongebruik die deze architectuur
zo wezenlijk anders maakt dan de strakke
blokken uit de wederopbouwperiode en
de kleurrijke kantoorpaleizen uit de laat
ste twee decennia van de twintigste eeuw.
Bovendien heeft Nederland überhaupt wei
nig brutalistische gebouwen, wat dit jonge
en schaarse erfgoed nog waardevoller en
kwetsbaarder maakt.
De huidige gebruiker van Leeuwenburg, de
Hogeschool van Amsterdam, zal het pand
in 2022 verlaten. Het is niet onwaarschijn
lijk dat het stoere en relatief gave aanzicht
daarna zal worden gemoderniseerd. Het
tegenover Leeuwenburg gelegen kantoor
verzamelgebouw Rivierstaete van Maas
kant, ontworpen in 1967 en in 2018 gere
noveerd, is een confronterend voorbeeld
van deze pimpzucht. In het kader van Post
65 is het daarom zaak deze karakteristieke
kantoorarchitectuur uit de jaren '70 in Neder
land beter in kaart te brengen en deze bij
renovaties en transformaties te beschermen.
In oktober maakte de gemeente Amster
dam bekend het voornemen te hebben
Leeuwenburg aan te wijzen als gemeente
lijk monument, juist vanwege de hierboven
beschreven waarden.
David Geneste is architectuurhistoricus
december 2020 HEEMSCHUT 33
