Special
Kwetsbaarheid van dierbare plekken
Existentieel
De Wieksloterweg in Soest, na sloop van een
woning uit de jaren '50.
teem dat maakt dat veel waardevol erfgoed
behouden is gebleven. Bleef die bescher
ming aanvankelijk nog steken op het jaartal
1940, de grens is inmiddels opgerekt naar
de jaren vijftig en de belangstelling voor erf
goed van later datum is gelukkig groeiende.
Van overheidswege krijgen circa 61.768
rijksmonumenten, rond 41.000 gemeen
telijke monumenten en plusminus 1.000
provinciale monumenten - alleen in de pro
vincies Drenthe (ca. 295) en Noord-Holland
(ca. 606) - bescherming. Op de pakweg tien
miljoen adressen die Nederland kent, is dat
ongeveer tien procent.
Veel mensen kennen dierbare gebouwen
en plekken, wat met schoonheid of unici
teit niet altijd te maken hoeft te hebben.
Zo blijkt onze directe woonomgeving, ook al
gaan we er soms maar terloops aan voor
bij, in ons geheugen gegrift. Het behoort
tot ons ruimtelijke, 'contextuele' geheugen.
Voor ieder van ons vormen gebouwen en
plekken in de eigen omgeving een herken
baar, vertrouwd decor. Noem het onze alle
daagsheid. Ons brein ervaart die omgeving
als vanzelfsprekend, juist omdat ze ons
dagelijks Umfeld is. Plekken die, menen we,
voor de eeuwigheid zijn. Als de sloophamer
daar toch plotseling toeslaat en een tabula
rasa wordt gecreëerd, kan dat een schok
teweeg brengen: een vertrouwd beeld is in
een oogwenk verdwenen. Regelmatig blijkt
het belang van monumentenbescherming,
die sloop of aantasting in sommige drei
gende gevallen kan voorkomen. Maar toch,
aan ons weloverwogen systeem van monu
mentenbescherming zitten tegelijkertijd ook
beperkingen. Om 'officieel' monument te
worden moet aan formele criteria zijn vol
daan. Voldoet een pand daar niet aan, dan
is het pand niet beschermd, kwetsbaar en
daarmee vogelvrij. Zeker 'alledaagsheid'
komt voor bescherming vaak niet in aan
merking. Op zich begrijpelijk, omdat een
monumentenstatus gevolgen heeft. Daarbij,
je kunt gebouwen beschermen, maar dan?
Er zijn ook nieuwe en passende functies
nodig om een gebouw levend te houden.
Een leeg monument vormt evenzeer een
probleem. Terwijl duurzame nieuwe functies
in het licht van die bescherming niet altijd
eenvoudig te vinden zijn, of niet te betalen.
Dus ook om die reden is terughoudendheid
bij aanwijzing geboden.
Het is goed om in dit verband zo nu en dan
een existentiële vraag te stellen. Immers,
waarvoor zijn wij op aarde? Is het zo erg dat
wat oud is, verdwijnt? Zo is het toch altijd
gegaan? Veel van waar we nu naar kijken
en waar we waarde aan hechten, kwam ooit
in de plaats van iets anders. Het nieuwe
Deze langhuisboerderij verdwijnt na ople
vering van de nieuwe woning. Raamsdonk,
Noord-Brabant.
Aankondiging van een nieuwbouwproject
te Berkel.
regelmatig wordt Heemschut ingeschakeld
en zo komt een en ander aan het rollen.
In een heel aantal gevallen komt bescher
ming uiteindelijk toch te laat, omdat er niets
meer te redden viel.
We beschikken in Nederland over een door
dacht en doorwrocht systeem van monu
mentenbescherming, waar we trots op
mogen zijn. Grondlegger Victor de Stuers,
vroeg al in 1873 om het in stand houden
van historische bouw- en kunstwerken in
Nederland. Hij kreeg navolging en door velen
is gestreden voor het doortimmerde sys-
WOLSWINKE
De Utrechtseweg in Amersfoort, vlak voor
de sloop.
24 HEEMSCHUT december 2020
