Nederland telt bijna 6900 kerken. Door de steeds verdergaande ontkerkelijking en vergrijzing in ons land
dreigt veelal leegstand en achteruitgang voor dit vaak karakteristieke en beeldbepalende religieuze erfgoed.
Rol van Heemschut
Kerkenvisies - goed op weg!
Johanna van der Werff
Werd dit voorheen vooral gezien als een
probleem van de kerken zelf, inmiddels is de
gedachte dat we als samenleving als geheel
een verantwoordelijkheid hebben voor het
kerkelijke erfgoed. Niet alleen betreft het
vaak bijzondere gebouwen met een grote
historische en culturele betekenis, maar
ook draagt een levend kerkgebouw - in de
oorspronkelijke functie of na herbestem
ming - bij aan de leefbaarheid van steden,
dorpen en wijken.
In de Nationale Kerkenaanpak van de Rijks
dienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
wordt het opstellen van gemeentelijke Ker-
kenvisies gestimuleerd. Het project Kerken-
visies ging op 1 januari 2019 van start, met
als doel om draagvlak te creëren en samen
werking te stimuleren met het oog op het
ontwikkelen van een duurzaam toekomst
perspectief voor het nationale religieuze
erfgoed. Het rijk stelt tot en met 2021 een
bedrag van negen miljoen euro beschikbaar
voor het opstellen van kerkenvisies door
gemeenten.
Niet alleen kunnen kerkelijke gemeenten
financiële steun aanvragen voor het opstel
len van een kerkenvisie, ook worden ze
begeleid in het samen met de burgerlijke
gemeente, kerkeigenaren, inwoners en erf
goedorganisaties opstellen van een kerken
visie. Partijen gaan met elkaar in gesprek
over de toekomst van alle kerkgebouwen
in een gemeente: monumentaal en niet-
monumentaal; nieuw en oud; in gebruik
als kerk of andersoortig gebruik. Door 69
gemeenten is inmiddels een kerkenvisie
opgesteld en 65 gemeenten hebben het
aangevraagde bedrag toegekend gekregen.
De overige vier zullen naar verwachting bij
de meicirculaire worden vastgesteld.
Projectleider van het Heemschut Kerkenvi
sie project is Lilian Grootswagers, zij neemt
ook namens Heemschut deel aan de lande
lijke werkgroep die door de RCE wordt aan
gestuurd. Namens Heemschut neemt Karel
Loeff zitting in de stuurgroep van de Nati
onale Kerkenaanpak. Zo is Heemschut op
beide niveaus goed vertegenwoordigd. Het
doel van de kerkenvisie is ambitieus. Ener
zijds kan deze worden ingezet om de dialoog
op gang te brengen tussen de burgerlijke en
kerkelijke gemeente en burgers, anderzijds
kunnen dreigende leegstand en andere
risico's in kaart gebracht worden. Daarbij,
kerken laten zich lang niet altijd eenvoudig
aanpassen. Herbestemming verloopt vaak
moeizaam. Er wordt soms jarenlang gedis
cussieerd en geprocedeerd als geloofsge
meenschappen het kerkgebouw niet langer
kunnen onderhouden. De kerkenvisies zijn
bedoeld om de nu nog vaak moeizame her
bestemmingsprocessen in de toekomst te
vergemakkelijken. De aanvragen lopen via
de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Elke Nederlandse gemeente kan, in de
periode tot en met 2021, eenmalig een
aanvraag indienen. Ook Heemschut speelt
hierin een rol. Vanuit het programma
Toekomst Religieus Erfgoed worden door
de samenwerkende partners, waaronder
Heemschut, bijeenkomsten georganiseerd
rondom thema's die spelen bij het opstellen
van kerkenvisies.
Voormalige Heilig Hart Kerk te Roosendaal, een rijksmonument, herbestemd tot gezond
heidsplein Kalsdonk.
juni 2020 HEEMSCHUT 9
