Special
Bordje 'privé'
Buitenland
Toekomst NKS
van cultureel erfgoed. En zelfs waar er wel
sprake is van idealistische uitgangspunten,
bepalen uiteindelijk economische randvoor
waarden de keuzes die gemaakt worden.
Die randvoorwaarden zijn geen autonoom
gegeven. Er ligt een maatschappijbeeld en
dus een politieke overweging onder: hoe
willen we de samenleving vormgeven, wat
willen we doorgeven aan de volgende gene
raties? Dat geldt uiteraard niet alleen voor
monumentaal erfgoed, maar voor alles
van waarde. Onderzoek, kennisopbouw en
zorgvuldigheid krijgen in de hectiek nauwe
lijks kans. Terwijl behoud, restauratie en
onderhoud vanuit meerdere, goed afgewo
gen motieven zou moeten plaatsvinden.
Wat herstellen we? Waarom? Voor wie?
Hoe? Welke tijdlagen laat je zien? Nog altijd
bestaat onvoldoende inzicht welke bouw
kundige ingrepen door de jaren heen zijn
verricht om nieuwe gebruiksvormen in kas
telen mogelijk te maken. Hoe zorg je dan
dat er weloverwogen, goed onderbouwde
keuzes worden gemaakt?'
Een andere bedreiging geldt de kastelen
die vanuit een publieke functie opnieuw
particulier bezit worden. Families gaan een
kasteel weer bewonen, bedrijven vestigen
er een kantoor of conferentieoord. Steeds
vaker zie je bordjes 'privé' in de tuin verschij
nen. Begrijpelijk, maar, anders dan gewone
huizen, hebben kastelen als erfgoedobject
een publieke functie, net als vroeger. Vogel
zang: 'Een kasteel was een sociaal, politiek
en economisch middelpunt van de lokale
samenleving. Als erfgoedobject heeft een
kasteel nog steeds die functie: toegankelijk
heid voedt de publieke belangstelling, houdt
de kasteelgeschiedenis levend en zorgt voor
draagvlak.'
Vogelzang: 'We kunnen veel leren van het
buitenland, al zijn er fundamentele verschil
len met Nederland. In het Verenigd Konink
rijk spelen country houses een belangrijke
rol in de nationale identiteit. De National
Trust heeft een groot draagvlak. Vaak fun
geren buitenhuizen als museum en kun
je picknicken in de tuinen. In Duitsland
zijn kastelen een belangrijk symbool voor
het romantische verleden en voor mid
deleeuwse legenden en volksverhalen. In
Nederland werd in de 19de eeuw het natio
nale verhaal vooral gecentreerd rondom de
kooplieden en de VOC. Maar juist die koop
lieden en ondernemers bouwden vele bui
tens langs de Vecht en rondom de steden in
het westen. Soms waren die buitens begon
nen als kasteel. Denk aan het Utrechtse
Amelisweerd, als wandelbestemming zeer
populair. Maar weten die jaarlijkse miljoen
bezoekers dat het een buitenplaats betreft?
Het bestuur van de NKS heeft onlangs
voor een nieuwe koers gekozen. Om
een gezonde en toekomstbestendige
financiële situatie te waarborgen,
wordt 1 juli 2021 van bureau en alle
medewerkers afscheid genomen en
worden projecten vanuit een flexi
bele benadering aangepakt. De NKS
blijft aandacht genereren voor kas
telen en buitenplaatsen om draag
vlak te creëren voor behoud. Bron:
www.kastelen.nl
Die kennis wordt maar weinig structureel
overgebracht in ons onderwijs. Bizar is ook
dat er in Nederland een grote voorliefde
voor Engelse kostuumfilms is. Maar we ken
nen geen pendant die in Nederlandse hui
zen speelt.
Oost-Europa is een ander verhaal, al zijn
er parallellen. De elite was onder het com
munisme verdacht en werd grootschalig
uitgemoord. Aandacht voor kastelen was
langdurig not done. Inmiddels zijn kaste
len weer in de gratie en krijgen volop aan
dacht. Ook de Nederlandse elite was lange
tijd voorzichtig met het "te koop lopen" met
de eigen rijkdom en het op de voorgrond
treden met zijn bezittingen. Dat is nu wel
veranderd. Ondanks de huidige anti-elitaire
stemming in sommige kringen is er grote
bewondering voor economisch succes. Het
verhaal van de elite uit de middeleeuwen en
de 17de eeuw zou dus moeten aanslaan bij
het grote publiek. Veel kastelen in Neder
land daarentegen leiden vandaag de dag
een stil bestaan of worden door gebrek aan
publieke ondersteuning gedwongen om naar
andere functies te zoeken. Het blijft onze
missie om uit te dragen dat het kasteel in
zichzelf een wereld vertegenwoordigt met
een zeer gelaagde culturele geschiedenis,
die we met volle overgave moeten bewaren
en bestuderen.'
Fred Vogelzang.
26 juni 2020
