Rijswijk en Nijenbeek
Dreyeroord
Landschap onder druk
Klimaat veranderd
Vanuit het gezin was er een sterke relatie
met het katholieke geloof. Ton deed de eer
ste communie en was misdienaar in Veghel,
in de monumentale St. Lambertuskerk van
Pierre Cuypers. Het katholieke, gebouwde
erfgoed, zoals kerken en kloosters, had al
vroeg zijn aandacht. Dan was er de invloed
van moeder, die piano speelde. Het kweekte
bij Ton belangstelling voor muziek, die nooit
meer is verdwenen. Zo studeerde hij muziek-
en kunstgeschiedenis aan de Katholieke uni
versiteit Nijmegen. Ton toonde al op jonge
leeftijd grote nieuwsgierigheid naar alles
om hem heen. Zo zat hij bij een oom en
tante in Arnhem 'altijd in encyclopedieën te
neuzen'. Gijsbers: 'Ze woonden in Arnhem
in de nieuwe wijk de Hoogkamp. Ik mocht
daar regelmatig logeren, het was vlak na de
oorlog. Er hingen nog stukken parachute in
de bomen, wat grote indruk maakte.' Ook
werd zijn aandacht getrokken door de vele
beschadigde kastelen en landhuizen in de
omgeving. In de oorlog hadden daar vaak
Duitsers gezeten en de gebouwen waren in
de strijd zwaar beschadigd. 'Ik vond dat heel
erg, al op die jonge leeftijd.'
Gijsbers' naam is aan veel monumenten ver
bonden. Zoals aan de 14de-eeuwse havezate
'Rijswijk' bij het Gelderse Groessen. In 2011
maakte toenmalig minister Schultz van Hae-
gen van Infrastructuur en Milieu het voor
nemen bekend om de A15 zo te verlengen
dat deze precies over Rijswijk zou komen te
liggen. Het Huis zou gesloopt moeten wor
den. Door inspanningen, met name vanuit
Heemschut-Gelderland, kwam het ministerie
in 2013 uiteindelijk tot betere inzichten en
werd voor een ander tracé gekozen.
Een andere 'casus' is de 'Ruïne Nijenbeek'
bij Voorst. Dit voormalige kasteel, waarvan
de eerste vermeldingen dateren van 1266,
kent een zeer interessante geschiedenis van
gebruik en bewoning, onder meer door de
graven van Gelre. Begin Tweede Wereldoor
log namen de Duitsers het kasteel in bezit.
Bij de bevrijding in 1945 werden ze door de
geallieerden met tanks en granaten verdre
ven. Nijenbeek raakte zwaar beschadigd.
De restanten waren decennialang speelbal
van de elementen. Geld voor herstel was
er aanvankelijk onvoldoende. Uiteindelijk is
de ruïne na een handtekeningenactie in de
gemeente Voorst en met geld van de pro
vincie Gelderland geconsolideerd, waarmee
behoud verzekerd is.
Het lukt niet altijd om erfgoed voor de sloop
hamer te redden. Er is ook veel 'verlies te
nemen'. Gijsbers denkt met spijt aan hotel
Dreyeroord bij Oosterbeek. Tijdens operatie
Market Garden in 1944 zat hier de kern van
de noordelijke verdedigingslinie. Het hotel
kreeg de bijnaam 'Het Witte Huis'.
Tijdens de bevrijding raakte het hotel zwaar
beschadigd. Nieuwe eigenaren brachten
het pand terug in oude staat, met interi
eurelementen die aan de gevechten herin
nerden. Helaas keerde het tij alsnog. Het
hotel werd per 1 oktober 2014 gesloten en
in 2018, ondanks massale protesten - ook
van overzee - afgebroken. In 2019 is een
nieuw pand gebouwd 'in de stijl van Hotel
Dreyeroord'. Gijsbers: 'Je vraagt je af wat we
daarmee opgeschoten zijn.'
Ook voor het Nederlandse landschap bestaat
een urgente zorgplicht: 'Kijk bijvoorbeeld
naar het mooie, ruige landschap onder de
rook van Nijmegen. Ooit waren er voorne
mens om in de Ooijpolder een nieuwe stads
wijk te bouwen. En er was een plan voor een
tweede Waalbrug oostelijk van de stad. Tegen
beide heb ik me sterk verzet en uiteindelijk
zijn die plannen in de kast verdwenen. Maar
helaas, je ziet in de huidige tijd dat bedrijven
terreinen en distributiecentra oprukken. Waar
nieuw gebouwd wordt, verdwijnt meestal iets
anders. Eeuwig zonde voor generaties na
ons: landschap verdwijnt en nieuwe bedrijfs
activiteiten trekken in de slipstream andere
ontwikkelingen aan.'
Gijsbers: 'Toch hoeven we heus niet te 'han
gen' aan ons verleden, dat is niet mijn idee.
Bewustzijn van waar we vandaan komen,
kennis over vroeger, heeft waarde voor
nieuwe generaties. Het geheugen is kort en
kennis zo verdwenen. Toch sluit ik nieuwe
ontwikkelingen niet altijd uit. En er is veel
bereikt: in de jaren zeventig werden we als
monumentenbeschermers nog schaapach
tig en niet-begrijpend aangekeken als je
'die oude rommel' wilde beschermen. Dat
klimaat is veranderd. Maar het blijft oplet
ten en belangrijk om de verhalen over hoe
het was en waarom je wilt beschermen te
blijven vertellen.'
Ton Gijbers bij de kerk
van Beek-Ubbergen.
