'Trochreed' en tram
Multifunctionele dorpscentra
Stiefkinderen
Het is nog niet te laat
Initiatiefnemers Cafe Baard, Baard.
Wie te paard of per koets door Friesland
reisde, kon het dier uitspannen en laten
rusten in de speciaal daarvoor in de her
berg gebouwde trochreed, vrijvertaald
'doorgang': een stalling met grote deuren
aan de kant van de weg, waar een koets
met paarden gemakkelijk binnen kon rijden.
In Friesland verwijzen poëtische namen
als 'De Gekroonde Leeuw'; 'Het Wapen
van Friesland'; 'Het Wapen van Barradeel';
'De Gekroonde Roskam' en 'Het Graauwe
Paard' regelrecht naar de historische bete
kenis en functie.
Midden 19de eeuw raakte ons land meer en
meer in de ban van vooruitgang, snelheid
en gemak. Ook het noorden. De Neder-
landsche Tram Maatschappij legde in de
provincie Friesland diverse tramlijnen aan,
zoals van Harlingen naar Leeuwarden en
van Sneek naar Bolsward. Het fijnmazige
tramnet maakte het reizen van dorp naar
dorp veel gemakkelijker. Vaak reden trams
nog op stoom en in Friesland was ook de
paardentram onderdeel van het straat
beeld. Langs kruispunten van tramlijnen
verschenen dorpskroegen en herbergen
voor de reiziger. In de 20ste eeuw kreeg de
dorpskroeg een steeds centralere plek in de
dorpsgemeenschap en vormde, samen met
de kerk en de pastorie, het sociale gezicht
van het dorp. Het was de plek waar infor
mele en formele ontmoetingen plaatsvon
den, waar dagelijks de laatste nieuwtjes
werden uitgewisseld, verjaardagen gevierd
en trouwfeesten en rouwbijeenkomsten
plaatsvonden.
Inmiddels is de situatie sterk veranderd.
Veel gemeenten kregen een gemeente
huis en werden, nog later, samengevoegd
tot grotere gemeenten. Daarmee verviel de
publieke functie van de dorpskroeg. Ook
werd de tram verdreven, eerst door de auto
bus en nog later door de particuliere auto.
En met de opkomst van multifunctionele
Detail interieur Bergsma Easterein.
dorpscentra, met alle goede bedoelingen
gesubsidieerd door de overheid, verloor de
dorpskroeg haar laatste activiteiten, zoals
biljarten en klaverjassen. Veel multifuncti
onele dorpscentra kannibaliseren deze en
andere activiteiten die voorheen het domein
van de dorpskroeg waren.
Hoewel de betekenis van dorpskroegen
en herbergen door de jaren heen groot is
geweest en zij hun bestaansrecht volop
hebben bewezen, blijven het stiefkinde
ren waar het gaat om hun bestaan en
behoud. De aandacht voor de monumen
tale en culturele betekenis is tot nog toe
gering tot non-existent. Dorpskroegen en
herbergen staan eenvoudigweg niet op de
radar, in tegenstelling tot molens, kerken en
gemeentehuizen.
Tijdens de bustocht kwamen verschillende
local hero's, uitbaters en eigenaren aan het
woord, werden dorpsinitiatieven belicht en
werd een breed palet geschilderd van wat je
met visie, verenigde krachten en beperkte
budgetten kunt bereiken in de strijd om
het behoud en het lokaal betekenis geven
van dorpskroegen en herbergen in de hui
dige tijd. Stuk voor stuk initiatieven die van
moed en ondernemersgeest getuigen. Maar
tussen de regels bleek dat velen het water
aan de lippen staat en dat een onzeker
iets als 'de gunfactor' een grote rol speelt.
Succes is zeer afhankelijk van de bereid
heid van dorpelingen om hun activiteit in
de lokale dorpskroeg of herberg te organi
seren. Subsidie is niet de weg die voor de
initiatiefnemers openligt. Het is net als met
de plaatselijke bakker of slager. Gun je die
jouw aankoop of ga je naar de supermarkt
in de grote stad, omdat die net dat dub
beltje goedkoper is? Het zijn keuzes die
we, meer of minder bewust, allemaal in
ons leven maken. Bakkers en slagers zijn
in veel dorpen verdwenen. Laat het voor de
dorpskroegen en herbergen niet te laat zijn.
Heemschut Fryslan heeft terecht de alarm
bel geluid. En het is nog niet te laat.
december 2019 HEEMSCHUT 9
