Wie is particulier?
Collectie Nederland
Deskundigencommissie
Voorlichting
Monument versus cultuurgoed
In de Erfgoedwet staat het begrip
'particulier' niet voldoende helder
omschreven. De commissie gaat uit
van privépersonen en privaatrechte
lijke personen zoals stichtingen. Ook
privaatrechtelijke overheidsorgani
saties vallen daaronder. De defini
tie is van belang, omdat vaak wordt
gedacht aan privépersonen, maar
onder de definitie valt bijvoorbeeld
ook het erfgoed valt van universi
teiten en waterschappen. Over hoe
waterschappen al dan niet (integraal)
bezig zijn met hun erfgoed heeft
Heemschut in 2018 een onderzoeks
rapport uitgebracht.
Zie: www.heemschut.nl
sprake. De Catalina vormde een probleem.
En niet alleen de Catalina. Ook onze aan
vraag bij het ministerie van Onderwijs, Cul
tuur en Wetenschap om de rijtuigen van
Kasteel de Haar aan te wijzen als beschermd
cultuurgoed - een aanvraag die we ruim een
jaar geleden deden met instemming van de
eigenaar - stuitte op de spreekwoordelijke
lade.
De aanleiding voor de instelling van de com
missie Pechtold was uiteindelijk de verkoop
van een tekening van Rubens op een veiling
in New York, die zorgde voor commotie in de
media. Maar die sloot hier wel op aan.
Het rapport kent belangrijke conclusies en
aanbevelingen. Ze stelt dat de Erfgoedwet,
die in 2016 van kracht werd, op papier vol
doende beschermingsmogelijkheden biedt
voor cultuurgoederen. De praktijk is echter
anders. Er is kritiek, vooral op het terughou
dende beleid van de minister. De commis
sie stelt dat onze Nationale Collectie nooit
af is en pleit voor een dynamische collec
tie. Ze constateert dat er hiaten zijn op het
gebied van moderne kunst, mode, textiel,
fotografie, design, vormgeving, maritiem en
mobiel erfgoed alsmede op het gebied van
hedendaagse ontwikkelingen rond globali
sering, multiculturaliteit, diversiteit en digi
talisering.
De minister dient, en dan komen we bij de
titel van het rapport, zich van terughou
dend naar betrokken op te stellen. En dat
begint bij het ontwikkelen van een visie op
een dynamische collectie. De 'oude' lijst die
voortkwam uit de Wet tot behoud van cul
tuurbezit (Wbc) is statisch en onevenwich
tig. De aanwijzingsregeling is ambtshalve en
ondoorzichtig. Daarom pleit de commissie
voor het instellen van een onafhankelijke
deskundigencommissie en het opnieuw
instellen van een Rijksadviseur voor Cultu
reel Erfgoed. Laatstgenoemde functie werd
in 2016, met de overdracht van functies
aan twee nieuwe Rijksadviseurs, opmerke
lijk genoeg toen niet opnieuw ingevuld.
Nieuwe beleidsregels moeten ook leiden tot
meer rechtszekerheid voor de betrokkenen.
Een tegenprestatie op maat is daarbij een
voorwaarde. Er kan gedacht worden aan
een bijdrage in beveiliging of verzekering, of
een gunstige fiscale kwijtschelding op grond
van de Successiewet. Met name dat laat
ste kan volgens Heemschut wel eens een
goede kans bieden op behoud. Veel eigena
ren twijfelen hoe ze hun erfgoederen, dan
wel de waarde daarvan, richting hun erfge
namen dan wel het maatschappelijk belang
moeten veiligstellen.
In het woud der regelgeving dreigt veel
te verzanden. Heldere voorlichting is een
absolute voorwaarde. De commissie con
stateert dat veel expertise bij de overheids
organisaties ontbreekt. Daarnaast is de
informatie op websites van het ministerie,
de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed,
de Inspectie Overheidsinformatie en Erf
goed en de Belastingdienst (Douane) over
de Erfgoedwet summier en slecht vindbaar.
De termijn van de bekendmakingsregeling
zoals die nu is, moet worden verlengd. Dit
is de periode waarin publiek bekend wordt
Uitreiking van het rapport door Alexander
Pechtold aan minister Ingrid van Engelshoven.
Links Marijke van Hees, voorzitter Raad voor
Cultuur.
gemaakt dat een belangrijk cultuurgoed van
eigenaar gaat veranderen en dat belang
stellenden zich kunnen melden. Thans is
dit zes weken, en dat is veel te kort. Om
dit onderdeel aan te passen is echter een
wetswijziging noodzakelijk.
Minister Van Engelshoven heeft het rapport
op 30 september in ontvangst genomen.
Heemschut is benieuwd naar de opvolging
van de adviezen en zal het proces nauwlet
tend volgen.
De Erfgoedwet kent een reeks van
zogenaamde begripsbepalingen. Het
paraplubegrip daarin is cultureel
erfgoed. Uit de Monumentenwet is
onder meer het begrip monument
afkomstig. Cultuurgoederen zijn roe
rende zaken die deel uitmaken van
cultureel erfgoed. De wet maakt
nadrukkelijk ook de aanwijzing van
ensembles mogelijk: een op grond
van artikel 2.12 aangewezen rijksmo
nument met cultuurgoederen. Heem
schut zet zich in voor aanwijzing van
topensembles, maar ondanks een
aangenomen motie voor kerkinteri
eurs is tot op heden deze actie door
het ministerie van OCW niet voortva
rend opgepakt.
december 2019 HEEMSCHUT 7
