Special
Zuid-Hollands Landschap
Sinds de Tweede Wereldoorlog gaat het
hard. Boeren schakelden in het kader van
ruilverkavelingen van een gemengde, klein
schalige bedrijfsvoering over naar groot
schaligheid en intensivering. Veel van het
oude landschap verdween. Om de woning
nood te lenigen, bouwden we woonwijken in
het landschap.
De grootschaligheid van de landbouw zette
door, met mais en eindeloze raaigraslan-
den tot gevolg. Ook de woningbouw legde
verdere claims. Er verscheen 'witte schim
mel', huizen van kalkzandsteen, in randen
van dorpen en VINEX-wijken doken op bij
grotere steden. In de huidige tijd dreigen
nieuwe ruimteclaims. We kunnen ons afvra
gen hoeveel veranderingen het landschap
nog aan kan. De snelheid waarmee het ver
andert, is onrustbarend. Wie is er eigenlijk
verantwoordelijk voor ons landschap? Wat
is de waarde ervan? Hebben we recht op
'open' landschap? Wat is landschap eigen
lijk? Juist het feit dat landschap veranderlijk
is en onderdeel van een schijnbaar auto
nome ontwikkeling, maakt het moeilijk om
de vinger erop te leggen. Daarbij zijn we ons
ook nauwelijks bewust van wat we al kwijt
zijn, er is sprake van zogenaamde shifting
baselines. Feit is dat steeds meer mensen
zich ongerust maken over ons landschap.
Discussies en felle protesten zijn er over
'megastallen'; 'kustbebouwing'; 'distributie
dozen' en 'wind- en zonneparken.' Tegelij
kertijd is de centrale overheid sinds 2010
niet meer verantwoordelijk voor ruimtelijke
ordening: beslissingen worden lokaal of
provinciaal genomen. Een grotere visie ont
breekt.
In deze landschapsspecial staan de karak
teristieken van vier landschapsbescher-
mende organisaties centraal. Hoe ervaren
zij de stand van het landschap? Wat doen
ze? Waar liggen volgens hen bedreigingen?
Zuid-Hollands Land
schap, in 1934 op -
gericht door 'haven
baronnen', met de
aankoop van een
eendenkooi inclusief
een perceel blauw-
grasland, heeft in
middels een zeer
stedelijk werkgebied, met Den Haag, Leiden
en Rotterdam binnen de provinciegrenzen.
De Stichting beheert ca. 4800 hectare,
waarvan het meeste in eigendom. De terrei-
Verlies van zichtlijnen in open landschap.
nen variëren van de bollen- en kuststreek,
van Voorne-Putten tot Goeree-Overflakkee
en van de Krimpenerwaard tot de Vijfhee-
renlanden. Iedere windrichting kent zijn
eigen thematiek. Het oostelijke veenweide-
gebied staat landelijk bekend als Het Groene
Hart. 'Het is onze grote zorg dat dit geen
'hartje' wordt', aldus Hans Visser, stafmede
werker van Zuid-Hollands Landschap. Er is
grote spanning tussen natuur en agrarisch
gebruik: door versnippering hebben beide
last van elkaar. In een 'gebiedsproces', met
diverse betrokken partijen, wordt gekeken of
'ruilverkavelingen' mogelijk zijn, waarbij lan
derijen naar soort gebruik bij elkaar worden
gevoegd. Het beschikken over grotere gebie
den is voor iedereen gunstiger.
In het noorden en zuiden liggen voormalige
droogmakerijen en plassen. Aan de zuid
kant heeft het Deltaplan, belangrijk voor
'droge voeten', rampzalig diep ingegrepen in
de ecologie. Getijdebewegingen verdwenen.
Voormalige leefgebieden en passages van
vissen en hun voedsel werden afgesloten
en zout water werd brak of zoet. Nu wordt
geëxperimenteerd met het op een kier
openzetten van het Haringvliet. Het 'kierbe-
sluit' dat hieraan ten grondslag ligt is histo
risch. In het westelijk deel van de provincie,
kuststrook en achterland, is er vrees voor
het landschap door bouwinitiatieven voor
recreatie. Het haalde de landelijke pers.
Een 'kustpact' tussen 63 partijen bepaalt
inmiddels in welke delen van de kustzone
nieuwe bebouwing is toegestaan en zo ja,
onder welke voorwaarden. Visser: 'We moe
ten nog steeds op onze hoede zijn.'
Aankoop van terreinen was aanvankelijk
een eenvoudige zaak, waarbij de provincie
verwierf en het aan een van de natuuror
ganisaties overdeed. Totdat de rechter hier,
vanuit het gelijkheidsbeginsel, een stokje
voor stak. Vanaf dat moment gaat aanbod
van gronden via de vrije markt. Een bidbook
maakt onderdeel uit van de procedure. De
laatste aankoop van Zuid-Hollands Land
schap - 52 hectare polder ingericht tot zoet-
watergetijdegebied - werd op die manier
verworven. Visser: 'Het landschap in Zuid
Holland staat zwaar onder druk. Wel worden
24 december 2019
