Wederopbouwwijk met sloop bedreigd
Een vuurstorm, veroorzaakt door een artilleriebombardement, legde een groot deel van de historische
binnenstad van Middelburg in de as. Die 17de mei 1940 gingen ongeveer 600 panden verloren waarvan
nagenoeg de helft ook werd bewoond. Op een inwoneraantal van 16.000 betekende dat een acute
woningnood, met sociaal ontwrichtende gevolgen.
G errit Schoenmakers
Middelburgse sfeer
Stichting Herbouw Middelburg
't Zand in Middelburg
behorend tot de gemeente Koudekerke en
direct liggend buiten de wallen van Mid
delburg, inclusief het landgoed Toornvliet,
geannexeerd als bouwgrond. De speciaal
opgerichte Stichting Herbouw Middelburg
gaf architect Paul Briët, die al enkele bouw
opdrachten in Middelburg en op Walcheren
op zijn naam had, opdracht op 't Zand een
wijk te ontwikkelen met een tweehonderd
tal woningen voor de dakloos geworden
burgerij, die door het oorlogsgeweld het
zwaarst was getroffen. De bouwstijl waar
voor werd gekozen moest een streekeigen
karakter dragen. Daarmee werd de discus
sie beslecht in het architectuurdebat, dat
zowel in Duitsland als in Nederland op hoge
toon werd gevoerd tussen enerzijds de tra
ditieanalisten, in Nederland aanvankelijk
smalend de 'Delftse School' genoemd en
anderzijds de modernisten die de Nieuwe
Zakelijkheid voorstonden. Deze laatsten
kozen voor nieuwe materialen als beton,
glas en staal en platte daken.
In Duitsland werd deze architectuuropvat
ting uitgedragen door het 'Bauhaus'. Nog
in 1933, het eerste jaar van de nationaal-
socialistische machtsovername, werd deze
beweging de nek omgedraaid. In de reto
riek van het nationaalsocialisme werd de
Nieuwe Zakelijkheid gekwalificeerd als een
Burgemeester Walré de Bordes verklaarde
enkele dagen na deze rampspoed, dat
zowel het laatgotische stadhuis als de uit
de late Middeleeuwen stammende abdij
zou worden gerestaureerd. Dat zette de
toon voor de wijze waarop het geschon
den middelburg zou worden gereconstru
eerd. Richtinggevend was de veronder
stelde 'Middelburgse sfeer' die vroeg om
eigentijdse architectuur met traditionele
bouwmaterialen. Historiseren werd afge
wezen, maar aanbevolen was wel een
'pittige verwijzing naar de traditie'. Pitto
reske toevoegingen waren uit den boze.
Voor de oorlog waren reeds concepten
uitgewerkt voor reconstructie van het
middeleeuwse stratenplan, waarin het
opkomende autoverkeer toen al vastliep.
Uit het ongerijmde ontstonden zo moge
lijkheden de stad gereed te maken voor
de toekomst.
De Duitse bezetter was bezeten van rassen
theorieën, waarin het Duitse volk behoorde
tot het superieure Germaanse ras. Alleen
dat ras had bewezen over vaardigheden
te beschikken die op alle gebieden cultuur
konden scheppen. Ook de Nederlanders
werden tot dat uitverkoren ras gerekend. De
'loswikkeling' uit het Heilige Roomse Rijk,
het Eerste Rijk, bij de Vrede van Münster in
1648 was een historische vergissing en te
wijten aan het wanbeleid van Philips II. Deze
'noodwendige' vergissing van destijds zou in
het Derde Rijk worden gecorrigeerd.
Middelburg werd ongevraagd gekwalificeerd
als het meest westelijk gelegen voorbeeld
van Germaanse stedenbouw in Europa. Op
de plek van het verwoeste Oost-Indische Huis
moest een staatstheater verrijzen met Ger
maans repertoire en de abdij zou een studie
centrum worden voor de Germaanse cultuur
en rassentheorie. Maar het winnen van de
oorlog genoot vooreerst een hogere prioriteit.
Om de desastreuze woningnood in Middel
burg te lenigen werd het buurtschap 't Zand,
6 HEEMSCHUT september 2019
