Groen erfgoed
Bezuinigingen
Evolutie van functies
M'irm
Tegelijkertijd neemt de waardering en het
gebruik van stedelijk groen steeds meer
toe. Je kunt dat zien op zonnige dagen, als
de parken in de grote steden uit hun voe
gen barsten. Maar ook meer algemeen in
de architectuur en in de stedenbouw wordt
gewezen op het positieve effect van de aan
wezigheid van groen en natuur op het wel
bevinden van de mens.
Als we ons aan de hand van deze aspec
ten buigen over de toekomst van de stads
parken, dan hebben we het eigenlijk alleen
over het nut en gebruik van de parken nu
en in de toekomst. Dus moeten we niet het
belang van de stadsparken als groen erf
goed uit het oog verliezen.
Het park als stedelijk element heeft een
lange en gecompliceerde geschiedenis. Tot
en met de 18de eeuw waren parken in onze
omgeving particulier eigendom. Pas in de
19de eeuw ontstaat in Engeland voor het
eerst het openbare park, een stuk grond
midden in stedelijke bebouwing, dat speci
aal aangelegd werd voor publiek gebruik. Het
Vondelpark in Amsterdam, een particulier ini
tiatief uit 1877, is hiervan een voor de hand
liggend Nederlands voorbeeld. Het Volkspark
(1872) in Enschede werd door de plaatselijke
textielfabrikanten bekostigd en bood de tex
tielarbeiders de gelegenheid voor een gezon
dere ontspanning. Verder werden in de 19de
eeuw in Nederland vele parken aangelegd op
vestingwerken of stadwallen, dikwijls volgens
de beginselen van de toen veel toegepaste
landschapsstijl. Voorbeelden daarvan zijn de
bolwerken in Haarlem en Utrecht. Nu in de
21ste eeuw is deze manier van kijken in ste
den naar bestaande ruimte nog steeds actu
eel. Denk aan Leiden waar geprobeerd wordt
een kilometerslang Singelpark te ontwikke
len dat het historische centrum omringt met
groen aan het water van de singels.
Hoe belangrijk groen ook wordt gevonden,
overheden blijven bezuinigen op onderhoud
aan historische tuinen en parken. Dat kan
desastreuze gevolgen hebben voor de stads-
De herstelde vijver en groenaanleg rond de
muziektent in Oisterwijk.
parken met een historische waardevolle aan
leg. Wanneer het geheel van bomen, struiken,
paden, oeverbeschoeiing, bruggen en priëlen
verwaarloosd wordt, vervaagt de aanleg. Wat
ooit een belevingsvolle plek was, verkommert
tot een struweel met bramen en brandnetels,
waardoor de oorspronkelijke aanleg vervalt
tot een standaard recreatiebos met anoniem
groen, waarin weinig te beleven valt. Door
bezuinigingen op onderhoud is er sprake van
identiteitsverlies en verloedering. Het zal dui
delijk zijn dat als op deze manier de historische
waarde eenmaal is verdwenen, die alleen maar
met veel moeite door restauratie kan worden
teruggebracht. Gelukkig wordt er soms door
druk van buitenaf extra aandacht besteed aan
het onderhoud en behoud van groen. Zo kan
worden gewezen op de aandacht die door de
Stichting 'Droom en Daad' wordt gevraagd
voor het herstel van Het Park bij de Euromast
in Rotterdam. In Oisterwijk heeft de gemeente,
mede dankzij de inzet van de Nederlandse Tui-
nenstichting (NTs), voor de Kop van Lind beslo
ten tot herstel van het groene plein in plaats
van verharding en is de vijver inmiddels geres
taureerd en opnieuw beplant.
Bij het beheer en onderhoud of herstel van
parken is steeds de vraag welke functies
een stadspark in deze tijd eigenlijk moet
aankunnen. Parken zijn in de loop van twee
eeuwen steeds geëvolueerd in hun functie.
CL
Van plaatsen waar de drukke stadsmens
■*->
op zondagmiddag moest kunnen ontspan-
nen in het groen, moeten er nu dikwijls
popconcerten, kermissen en dancefestivals
kunnen worden gehouden. Honden moeten
uitgelaten kunnen worden, de horeca moet
een plaats krijgen en als we niet opletten
worden stadsparken een vergaarbak voor
nieuwe monumenten en gedenktekens.
Bij afwegingen over de toekomst van stads
parken staan de historische waarden lang
niet altijd op de eerste plaats. Parken zijn
niet statisch, ze ontwikkelen zich met de
samenleving. Dat betekent dat er moge
lijkheden moeten zijn voor ontwikkeling en
verandering van functies, maar dan wel met
een zorgvuldige afweging van mogelijkhe
den en belangen. Daarbij moeten de cul
tuurhistorisch belangen goed zijn geborgd.
De Nederlandse Tuinenstichting zet zich -
samen met Heemschut - in voor het behoud
van stadsparken als cultuurhistorisch erf
goed. Zo hebben beide zich bijvoorbeeld
indertijd ingezet voor het behoud van het
Frederikspark in Haarlem, waar de voorge
nomen bouw van villa's werd voorkomen.
Ook zetten beide druk op gemeenten om te
zorgen voor voldoende onderhoudsbudget.
Paul Smeets is juridisch planoloog van de
Commissie Groen Erfgoed (CGE) van de
Nederlandse Tuinenstichting.
In Leiden wordt langs de singels
steeds meer groen ontwikkeld.
