Groot Laboratorium van Shell
HEEMSCHUT SI
Sloop complex Nij Ylostins
AMSTERDAM
Amsterdam - De wijk Overhoeks - met als blik
vangers en publiekstrekkers het EYE Filmmu
seum en de Toren Overhoeks, nu A'dam Toren
- was nog niet zo lang geleden het domein van
oliemaatschappij Shell. In 1905 vestigde een
voorloper van Shell zich op deze locatie voor
de opslag van petroleum. In de decennia die
volgen werden de activiteiten, het terrein en
de bebouwing fors uitgebreid. In 2003 kocht
de gemeente Amsterdam het terrein voor de
ontwikkeling van de nieuwe woonwijk; waarvoor
een groot deel van de waardevolle bebouwing
tegen de vlakte is gegaan. Gelukkig bleven een
aantal bijzondere panden, met name rondom
het Buiksloterkanaal, behouden.
Eén daarvan is het Groot Laboratorium, ontwor
pen door architect Cornelius Abspoel. Het pand
dateert van 1929, met een uitbreiding uit 1939.
Het Groot-Lab heeft een strakke gevel van rode
baksteen met accenten van graniet en heeft een
classicistische aanblik. Het interieur bevat drie
bijzondere glas-in-loodramen van kunstenaar
Max Nauta, vervaardigd tussen 1939-1946.
Het Groot-Lab is beeldbepalend voor het gebied
en geeft het Overhoeksplein en de Badhuis
kade karakteristieke gevelwanden. Met de Toren
Overhoeks van Arthur Staal uit 1970 vormt het
een monumentaal ensemble. Vanuit cultuurhis
torisch perspectief representeert het pand een
belangrijke fase uit de Shellgeschiedenis.
Momenteel geniet het Groot-Lab geen enkele
bescherming, terwijl voor de huidige functies
in het gebouw - momenteel huisvest het pand
onder andere de Amsterdamse Hogeschool
van de Kunsten - aanpassingen nodig zullen
blijven. Om te waarborgen dat dit gebeurt met
respect voor de architectuur van het complex,
heeft Heemschut Amsterdam in juni 2019 het
bestuur van stadsdeel Noord verzocht om het
pand als gemeentelijk monument aan te wijzen.
Zo kan het Groot-Lab ook in de toekomst de
vroegere industriële identiteit van het gebied
blijven uitdragen.
Eline Splinter
actief
FRIESLAND
IJlst - Nij Ylostins is een wooncentrum waar
zelfstandig gewoond wordt en eigendom is
van woningcorporatie Elkien. Het complex,
ontworpen door Van Manen en Zwart, is
opgeleverd in 1972.
In 1968 lanceerde de toenmalige minister
van Volkshuisvesting het programma 'Expe
rimentele Woningbouw'. Het doel was om het
niveau van de volkshuisvesting en woonzorg
te verbeteren. 64 bouwprojecten werden
gesteund. Het brak daarmee met de voorlig
gende vroege naoorlogse wederopbouwperi
ode, waarin een zo groot mogelijke efficiëntie
werd nagestreefd.
In IJlst was er midden jaren '60 nog geen
speciale woonvoorziening voor ouderen. De
ouderenwoningen waren vaak hoogbouw
met kleine kamertjes aan lange gangen of
galerijen met gemeenschappelijke keukens.
Stichting Bejaardenzorg IJlst en omstreken
greep de kans aan om het anders te doen.
Men wilde ouderen in staat stellen langer zelf
standig te blijven wonen. Het wooncentrum
was niet alleen voor ouderen bedoeld. Het
plan gaat uit van een woning die geschikt is
voor kleine huishoudens, zowel echtparen als
alleenstaanden, zowel senioren als jongeren.
De oude bewoners wilde men op de begane
grond laten wonen, de overige categorieën
waren met name op de verdieping gedacht.
Door de woning te voorzien van een keuken
kon men ook langer zelfstandig wonen.
De projecten uit die experimentele periode
staan nu voor een grote verduurzamingsop-
gave. In plaats van het gebouw te renoveren
en te verduurzamen kiest Elkien ervoor het
gebouw te slopen en nieuwbouw te realise
ren. Tegen de sloop is veel weerstand en niet
alleen van de huidige bewoners, maar ook
van de IJlsters. Het laatste nieuws is, dat de
gemeente in gesprek is om te komen tot een
definitieve oplossing met renovatie in plaats
van sloop. Heemschut Fryslan en de Dryltser
Kring vragen bij de gemeente Sudwest Fryslan
een gemeentelijke monumentenstatus aan.
Claudia Versloot
september 2019 HEEMSCHUT 15
