Verspreid over Nederland
Sloop en herbouw
Bescherming?
Geodetische koepels
in Nederland
de natuur om ontwerpoplossingen te vinden.
De Amerikaanse firma Temcor Inc. nam de
koepel in productie, omdat ze er brood in zag
deze te verkopen aan het Amerikaanse leger,
als onderdeel voor militaire radarstations.
Door zijn uiterlijk was de koepel echter ook
een opvallende verschijning. Ongetwijfeld
nam de verkoop een vlucht door de bouw
van het Amerikaanse paviljoen op de Wereld
tentoonstelling te Montreal in 1967.
De constructie van de koepel is gebaseerd
op het uitbreiden van enkele basisprincipes
om eenvoudige tensegrity-structuren (tetra-
eder, octaëder en de dichtstbijzijnde pakking
van bollen) te bouwen, waardoor ze licht en
stabiel zijn. In de hele wereld zijn naar ver
luid 300.000 koepels in allerlei soorten en
maten geleverd. In Nederland werden in de
jaren '70 van de twintigste eeuw uiteindelijk
slechts zes exemplaren geleverd.
De eerste koepel in ons land was die van
het Aviodome. Deze werd gebouwd in 1971
en had een overspanning van 60 meter.
De Frans Hoebenshal in Deurne volgde in
1977, gebouwd als sporthal in de wijk Kool
hof. Met 53 meter was de overspanning
van dit gebouw iets kleiner. Een jaar later,
in 1978, opende de Olympushal in Zoeter-
meer, gevolgd door de sporthal de Schulp in
Budel. In Best verrees eveneens een kleine
koepel, die nu onderdeel is van een bedrijf
tHivfOMPtR o* airiA
De constructie van de Zeiss-koepel te Jena
tijdens de bouw, ca 1923.
in kampeer- en caravanuitrustingen.
De meest iconische hal naast die van het
Aviodome is ongetwijfeld de koepel van het
voormalige Nationaal Automobielmuseum
in Raamdonksveer. De familie Louwman,
importeur van het merk Toyota, gebruikte
de hal als showroom en was in die tijd
beperkt toegankelijk voor publiek. Na de
verhuizing van hun automuseum naar een
nieuw gebouw in Wassenaar kon de consu
ment er terecht voor de nieuwste Toyota en
Lexus modellen.
Van de zes geodetische koepels zijn er
inmiddels twee gesloopt, te weten die in
Budel en in Deurne. Drie staan nog op de
oorspronkelijke locatie, die in Zoetermeer,
Best en Raamdonksveer, tegenwoordig ge
meente Geertruidenberg. De koepel van
het Aviodome werd in 2004 afgebroken en
opgeslagen in 29 zeecontainers. De demon
tage was het gevolg van de verplaatsing van
het luchtvaartmuseum naar Lelystad. De
koepel zou aanvankelijk worden herbouwd
in de gemeente Haarlemmermeer, waar
bij het plan was om het gebouw als kerk
her te bestemmen. Die ontwikkeling ging
niet door. Uiteindelijk werd de TeKa Groep
eigenaar van de onderdelen, bestaande uit
1100 aluminium platen en bijbehorende
koppelstukken. Een nieuwe locatie werd
gevonden in het westelijk havengebied en
na bijna vijftien jaar kon eind 2018 de hal
worden heropend als evenementenloca
tie. Over de naam Aviodome werd nog een
rechtszaak gevoerd, want deze bleek te zijn
verkocht aan de firma Lips die het lucht
vaartmuseum in Lelystad exploiteert. De hal
is daarom nu heropend als Amsterdome,
waarbij de nieuwe eigenaar de naam wel
mag blijven gebruiken om de historie van de
koepel te vertellen.
Een rondgang langs de gemeenten waarin
de nog overgebleven koepels zich bevinden
maakt duidelijk dat geen van deze koe
pels is beschermd. De historie van Neder
landse koepels maakt duidelijk dat sloop,
Het Aviodome stond voorheen op Schiphol-
Oost. In 2002 werd deze afgebroken.
maar zeker ook demontage en opties voor
herbestemming mogelijk zijn voor deze in
lichte materialen uitgevoerde hallen. De
gemeente Geertruidenberg geeft aan dat
bescherming voor dit jaar op de agenda
staat. Heemschut is daar uiteraard ver
heugd over. De vormgeving alleen al recht
vaardigt, naast de cultuurhistorische waarde
en in een enkel geval ook de ligging, zoals
die in Raamsdonksveer en Amsterdam, een
monumentenstatus. Of zoals de TeKa Groep
het formuleert: 'Wij geloven in de kracht van
inspirerende locaties.'
Met de herbouw en herbestemming van de
Aviodome-koepel is dat zeker bewaarheid
geworden.
Schiphol: Aviodome, overspanning
60 meter. Demontage 2003,
heropend 2018 op het Westelijk
Havengebied in Amsterdam.
Deurne: Frans Hoebenshal, overspan
ning 53 meter. Gesloopt in 2013.
Zoetermeer: Olympushal.
Nog bestaand.
Budel: Sporthal de Schulp.
Gesloopt in 2009.
Raamsdonksveer: Voormalig Natio
naal Automuseum. Nog bestaand.
Best: Bedrijfshal aan de I.B.C.-weg.
Nog bestaand.
februari 2019 HEEMSCHUT 37
