Musserts muur
verdeeld over waarom precies. De wond is
wellicht nog open of het litteken is sneeuw
wit door de versheid van de heling. Uit deze
periode stammen twee voorbeelden waar
Heemschut recentelijk mee in aanraking
is gekomen: De Muur van Mussert en het
Holocaustmonument te Amsterdam. De
eerste wordt verderop besproken.
Terug naar de verering van de 17de eeuw.
Een voorbeeld is de Gouden Koets waar
mee het koninklijk paar zich op Prinsjesdag
en bijzondere gelegenheden laat vervoe
ren. Het rijtuig was een gift aan koningin
Wilhelmina, eind 19de eeuw. Hij is versierd
met allegorieën waarvan de meest bespro
ken zich bevindt aan de linkerzijde. Op deze
kant is de hulde van de koloniën afgebeeld.
De index van de koninklijke collecties vertelt
hierover:
'Het linkerpaneel toont het eerbetoon van
de toenmalige koloniën Oost- en West Indië
aan de vorstin. De hoofdfiguur is de Neder
landse maagd met voor haar uitgespreid de
huid van een karbouw als teken van grote
verering. Aan haar rechterzijde een verge
zicht op Oost-Indië met een Indische vorst,
enkele Indische hoogwaardigheidsbekle
ders en een aantal autochtone bewoners.
Aan haar linkerzijde een groep van vier per
sonen die het brengen van beschaving en
ontwikkeling aan de koloniën voorstellen
en autochtone bewoners met producten uit
West-Indië.'
Het idee dat de symbolische leider van
een land rondrijdt in een vehikel met deze
afbeelding erop werkt nu provocerend. De
vraag is wat ermee gedaan moet worden.
Musealiseren is een optie, maar erkennen
en accepteren ook. Dit rijtuig is een pro
duct uit een andere tijd, hoe kortgeleden
ook. Door het in de beschermde omge
ving van een museum te plaatsen, vermin
dert de provocerende werking. Het erken
nen en accepteren van de (in onze ogen)
onwetende manier waarmee dit rijtuig van
afbeeldingen is voorzien, is evengoed een
optie. De muren van het museum verplaat
sen zich dan naar de empathische vermo
gens van de mensen zelf. Het enige wat de
kracht van de koning in een rijtuig die sla
vernij afbeeldt kan afzwakken, is historisch
relativisme door de aanschouwer zelf.
Fort Amsterdam, Ghana.
De Gouden Koets als hippomobiel erfgoed
is te verplaatsen, maar andere objecten zijn
meer vastgenageld aan hun omgeving. Een
voorbeeld daarvan waar Heemschut zich
mee bezig heeft gehouden is de Muur van
Mussert in Lunteren, gelegen in een gebied
dat thans in gebruik is als kampeerterrein.
In tegenstelling tot de Gouden Koets ver
plaats je dit complex niet simpelweg bin
nen de muren van een museum of je zult
de muur zijn eigen museale muren moeten
laten zijn. Een deel van het gesprek over de
muur ging dan ook over de re-integratie van
de muur in de samenleving.
Volgens Heemschut kan de Muur van Mus-
sert goed gebruikt worden als Mahnmal
(herdenkingsplaats). De negatieve gevol
gen van de Tweede Wereldoorlog kunnen
zo fysieke gestalte krijgen. Natuurlijk is het
de vraag of dit nodig is en, zo ja, hoe dit
vorm te geven. Misschien is een standbeeld
of een koets prominenter aanwezig in de
samenleving en heeft een muur in Lunteren
minder te vrezen van passanten. Dat deze
muur zo afgezonderd is, maakt dat er actief
gezocht moet worden naar een invulling. De
Wageningse Wetenschapswinkel werd door
Stichting erfgoed Ede ingeschakeld om van
uit een academisch perspectief de beteke
nis en waarde van de muur nieuw elan te
geven. Hieruit volgde het idee om van het
complex een ondergronds 'bedenkcentrum'
te maken. Het verhaal gaat dat Anton Mus-
sert zijn brieven aan Hitler ook bedacht in
zijn kantoor in de muur.
Belangrijk is om te bekijken waar de con
troverse ligt voor het object in kwestie. Wat
maakt de Muur van Mussert zoveel lastiger
om te bewaren als erfgoed dan bijvoorbeeld
het deel Atlantikwall bij Noordwijk? Wat
speelt is natuurlijk dat Mussert een Neder
lander was die de Duitse overheerser in de
kaart speelde. De plek waar hij zijn orga
nisatie van allure wilde voorzien, werkt zo
de slijtage van 'Nederlands-zijn' in de hand.
Om een containerbegrip te gebruiken, de
Nederlandse 'identiteit' wordt aangetast
door Musserts fysieke erfenis in Lunteren.
In tegenstelling tot de muur was de Atlan-
8 september 2018
