Special
Aanleg van begraafplaatsen
Biodiversiteit
Monumenten en kunst
andere landen worden 'belangrijke doden' bij
elkaar gelegd. Denk aan Westminster Abbey
in Londen, waar veel 'grote' Britten bijgezet
zijn. Andere landen kennen bijvoorbeeld
een pantheon waar nationale beroemdhe
den geëerd worden. Iets dergelijks kennen
we in Nederland niet of nauwelijks. Het ligt
ook niet zo in onze aard. Graven van Neder
landers die grote bijdragen leverden aan de
Nederlandse samenleving of daarbuiten,
liggen - vaak tamelijk anoniem - verspreid
over het hele land. Zo ligt Johannes Diderik
van der Waals (1837-1923) die in 1910 de
Nobelprijs voor natuurkunde ontving op De
Nieuwe Ooster in Amsterdam en Matthijs
Siegenbeek (1774-1854), die in 1804 ver
antwoordelijk was voor de eerste officiële
spelling van het Nederlands, op de begraaf
plaats Groenesteeg in Leiden. Er zijn geluk
kig enkele initiatieven om dergelijke graven
uit de anonimiteit te halen. Ook Terebinth
probeert hier een bijdrage aan te leveren.
Leiden, begraafplaats Groenesteeg. Detail
van de grafsteen van Matthijs Siegenbeek
(1774-1854).
Als een begraafplaats nieuw aangelegd
wordt, moet er natuurlijk nagedacht worden
over het ontwerp. Dat is in het verleden op
heel wat verschillende manieren gebeurd.
Vaak werd er een stuk grond gereserveerd
waarop vervolgens in rechte rijen graven
gepland werden. Maar er zijn ook schit
terende 'begraafparken' aangelegd door
landschapsarchitecten als Jan David Zocher
(1791-1870) en Leonard Antony Springer
(1855-1940). Dit zijn vaak prachtige plek
ken geworden om te verblijven. Waarbij men
Joodse begraafplaats Nijkerk met opvallend veel korstmossen op de grafzerken.
zich kan afvragen waarom er eigenlijk maar
zo weinig bankjes zijn op oude begraafplaat
sen. Begraafplaatsen vergen zorgvuldig
onderhoud; oude bomen moeten misschien
vervangen worden en wat betekent dat dan
voor het 'beeld' van zo'n begraafplaats?
Soms wordt een ontwerp met voeten getre
den en verrijst ineens een gebouwtje mid
den in de zichtlijn. Net als bij graven zelf
blijft alertheid geboden. Een ontwerp is
sneller vernield dan hersteld.
In een aantal gevallen zijn naast het land
schappelijk ontwerp ook nog de oorspron
kelijke gebouwen aanwezig zoals een kapel,
aula of baarhuisje. Dan is er sprake van
bewaard gebleven ensembles. Zeker hier
ook raken de werkterreinen van Heemschut
en Terebinth elkaar.
Van het ontwerp naar biodiversiteit is maar
een kleine stap. Begraafplaatsen, zeker de
oudere, kunnen zich ontwikkelen tot plek
ken waar veel planten en dieren zich thuis
voelen. Je hoeft het nieuws maar te volgen
om te weten dat het aantal insecten in
ons land in enkele decennia tijd ten min
ste gehalveerd is. Minder insecten betekent
minder vogels en minder bestuiving van
planten, ook van voedselgewassen. Voor
vogels betekent bovendien de grootschalige
isolatie van woningen een enorme reductie
van het aantal nestgelegenheden.
Begraafplaatsen zijn oorspronkelijk vrijwel
altijd buiten de bebouwde kom aangelegd.
Inmiddels liggen ze er vaak middenin. Ze
kunnen heel goed dienen als een groene
long voor de stad. Met een beetje aandacht
voor het onderhoud (daar waar mogelijk
liever geen gladgeschoren gazon) en de
beplanting is het de plaats bij uitstek voor
flora en fauna. Extensief beheer maakte zo
van de begraafplaats Groenesteeg in Lei
den een zeer soortenrijk gebiedje. Er komen
maar liefst 27 soorten bijen en 17 soorten
zweefvliegen voor. En bij recent onderzoek
op begraafplaatsen op de Veluwe werden
maar liefst 250 soorten korstmossen aan
getroffen. Er liggen hier voor begraafplaat
sen veel mogelijkheden, vaak nog onbenut.
Op begraafplaatsen is altijd wel iets van
bijzondere kunst te ontdekken. Soms hoog
opgaand monumentaal werk, vaak ook klei
ner en bescheidener. Soms als apart kunst
werk, veel vaker als versiering of herinne
ringsteken op een graf. Op zo'n graf kun je
dan ineens een klein bronzen vogeltje vinden
of een ontroerend glasmonumentje. Grote
monumenten kennen meestal wel bescher
ming als rijks- of gemeentelijk monument.
Bij kleine monumentjes en versieringen is dit
dikwijls niet het geval. Die kunnen bij ruiming
september 2018 HEEMSCHUT 25
