Special
Wat is funerair erfgoed?
Begraafplaatsen
Stenen archief
Markante personen
2UN
Bij funerair erfgoed denken velen meteen
aan grafmonumenten op begraafplaatsen.
Dat is niet ten onrechte, maar er valt veel
meer onder. Ook de gebouwen op begraaf
plaatsen kunnen tot het erfgoed behoren,
net als het ontwerp van een begraafplaats
of een urnenmuur.
Funerair erfgoed bevindt zich ook in (oude)
kerken. Denk aan zerkenvloeren en monu
mentale tombes. Zoals bij veel erfgoed: we
moeten er voortdurend attent op zijn dat het
niet verdwijnt of beschadigd raakt. Om maar
even bij die oude kerken te blijven. In de
komende jaren zullen duizenden kerken aan
de eredienst onttrokken worden en - als ze
niet afgebroken worden - een nieuwe func
tie krijgen. Voor je het weet verdwijnt de zer-
kenvloer dan onder het beton van een dans
vloer en wat doe je met het grafmonument
dat er staat? Alles bewaren gaat natuurlijk
niet, maar drie keer nadenken voor je iets
teloor laat gaan is wel raadzaam.
Iedereen die wel eens over begraafplaatsen
wandelt, weet hoe verschillend ze kunnen
zijn. Over het algemeen zijn de begraafplaat
sen in het zuiden van ons land monumenta-
ler en in het noorden meer bescheiden van
aard. In Groningen en Friesland vind je dan
ineens wel weer rijkversierde grafstenen
vol eindigheids- en eeuwigheidssymbolen.
Israëlitische begraafplaatsen hebben weer
een geheel eigen ordening en markeringen
op de zerken. En zo hebben tal van bevol
kingsgroepen hun eigen uitingsvormen op
begraafplaatsen.
Oude begraafplaatsen hebben vaak een
geheel eigen sfeer en bekoring. Soms wordt
er helemaal niet meer begraven. Wat er nog
over is aan grafbedekkingen hebben we
veelal te danken aan het feit dat graven eer
tijds uitgegeven werden met 'eeuwigdurend'
recht. Van de 19de-eeuwse en een flink deel
van de 20ste-eeuwse grafcultuur in Neder
land is dan ook nog het nodige te zien. In
de laatste tientallen jaren is eeuwigdurende
grafrust een zeldzaamheid geworden. Als
de rechten verlopen zijn, wordt er geruimd.
Maar wie zorgt ervoor dat er straks ergens
in Nederland nog een grafveld overblijft met
van die gepolijste marmeren grafzerken met
zo'n golfje aan de bovenkant die zo kenmer
kend zijn voor graven van rond de laatste
eeuwwisseling? Ze zijn aan het verdwijnen of
staan op de nominatie geruimd te worden.
Als je op een begraafplaats rondloopt,
bevind je je in zekere zin in een 'stenen
archief'. Op nagenoeg alle graven is basale
informatie over personen te vinden en vaak
ook nog iets over familieverhoudingen. Soms
is er meer op een steen. Zo kunnen we bij
voorbeeld in Purmerend op een grafsteen
lezen: 'Zijn leven was liefde en strijd voor zijn
ideaien Bond voor Staatspensionnering
Moderne Arbeidersbeweging Ned. Ver. tot
Afschaffing Alcoholhoudende Dranken' of in
Lunteren 'Oprichter K.N.A.', het fanfareor
kest Kunst Na Arbeid. Hiermee komen we
meteen op het terrein van de lokale geschie
denis. Op begraafplaatsen zijn natuurlijk
graven te vinden van mensen die lokaal een
belangrijke rol speelden. Samen vertellen ze
de dorps- of streekgeschiedenis. Op steeds
meer begraafplaatsen worden routes langs
dit soort graven uitgezet, op de meeste is
dit echter (nog) niet het geval. Soms nemen
beheerders van begraafplaatsen hiervoor
zelf het initiatief. Vaak ook zijn het lokale
vrijwilligers die zich inzetten voor het vertel
len van de verhalen die zo'n begraafplaats
in zich bergt. Het stenen archief: het is een
ondergewaardeerde bron voor onderzoek!
Zeker in de dood is iedereen gelijk. Toch
hebben sommige mensen gedurende hun
leven een markante rol gespeeld, bijvoor
beeld in de geschiedenis van ons land en
soms zelfs ver daarbuiten. In een aantal
Grafstenen met eindigheids- en eeuwigheidssymbolen op het kerkhof van Loppersum.
24 september 2018
Biografische informatie op een grafzerk.
Oude Algemene Begraafplaats Purmerend.
