Harmonie
Beschermd Stadsgezicht
ontwerpen om symmetrische straatbeelden
te krijgen. Ook dwongen ze de architec
ten om de architectuur van naastgelegen
bouwwerken op elkaar te laten aanslui
ten door middel van gemeenschappelijke
kenmerken. En als de architecten uitein
delijk hun ontwerp volgens alle richtlijnen
gereed hadden, was er ook nog een strenge
schoonheidscommissie, die bepaalde of de
plannen binnen de algehele ideeën van wel
stand pasten.
Het mag duidelijk zijn dat de architectuur
van Plan Zuid zo werd gereguleerd dat de
individuele architectonische vrijheid sterk
werd beperkt. Er werd dan ook veelvul
dig geklaagd over de gestelde eisen en
vermeende vriendjespolitiek. Afwijkende
ideeën werden gewoonweg niet toegelaten.
Toch gaf juist het vasthouden aan een visie
en de strakke regulering Plan Zuid haar zo
homogene kwaliteit. Berlage werd gedreven
door een verlangen naar stedelijke harmo
nie. Hierin zit het idee verwerkt dat archi
tecten en kunstenaars gezamenlijk werken
aan de verbetering van de stad en de ver
heffing van het volk. Deze ideologie paste
goed binnen Berlage's socialistische denk
beelden. Ondanks de regulering is het de
architecten toch gelukt hun creativiteit kwijt
te kunnen. Zij besteedden veel aandacht
aan bijzondere details, zoals baksteenmo
tieven, siersmeedijzerwerk en opvallende
erkers. Het maakt de buurt tot een geheel
dat in detail altijd weet te verrassen.
Het wonen in Plan Zuid wordt over het alge
meen als zeer prettig ervaren. De woningen
zijn er van een hoge kwaliteit en de buurt
heeft voldoende faciliteiten en groen. De
grote kracht van de wijk ligt echter in de
harmonieuze samenhang tussen bebouwing
en openbare ruimte en de zorgvuldig geor
ganiseerde zichtlijnen en accenten. Het is
evenwichtig, maar zonder bescherming ook
kwetsbaar. Het vervangen van één woning
bouwblok door een modern bouwwerk
dat zich niet aan de historische richtlijnen
Foto Holendrechtstraat, architect Staal-Kropholler
houdt, verbreekt onmiddellijk de samen
hang. Heemschut Amsterdam heeft zich
daarom dan ook lang hard gemaakt voor de
nu verleende status.
De nieuwe status betekent niet dat wonin
geigenaren niets meer mogen veranderen.
Anders dan bij monumenten wil de status
van beschermd stadsgezicht vooral de ste
denbouwkundige samenhang bewaren. Dit
betekent dat bijvoorbeeld verbouwingen en
uitbouwen nog steeds mogelijk zijn, mits de
stedenbouwkundige principes behouden
blijven. Het schilderen van gevels of het ver
vangen van houten kozijnen voor kunststof
kan dan niet zonder meer. De details van
de bescherming zullen de komende tijd ver
der worden ingevuld, maar Heemschut is in
ieder geval tevreden en hoopt dat hierdoor
de visie van Berlage nog lang zichtbaar en
beleefbaar blijft.
Sebas Baggelaar is voorzitter van Heem
schut Amsterdam
Tekening Plan Zuid, H.P. Berlage.
filj
mm
mê
februari 2018 HEEMSCHUT 39
