Plan Zuid van Berlage beschermd
Eind 2017 ging een lang gekoesterde wens van Heemschut Amsterdam in vervulling. Honderd jaar na
goedkeuring door de gemeenteraad, is Plan Zuid - het wereldberoemde plan van H.P. Berlage - aangewezen
als beschermd stadsgezicht. Het is een erkenning van de architectuur, maar vooral van Berlage's visionaire
ideeën die eraan ten grondslag liggen. Deze waarden zijn nu grotendeels veiliggesteld, al betekent de status
geen volledige bevriezing van bouwplannen.
Sebas Baggelaar
Schilderachtig in detail
Luchtfoto Plan Zuid. Het is een scan van een afbeelding uit een oud tijdschrift uit de jaren
'20/ '30.
De toewijzing van Plan Zuid als beschermd
stadsgezicht is meer dan verdiend. Het plan
wordt internationaal geroemd als geslaagd
voorbeeld van stedenbouw uit de 20ste
eeuw en bezit ruimtelijke en esthetische
kwaliteiten die ook nu nog eenvoudig stand
houden. Om te wonen is de wijk nog altijd
zeer geliefd. Vooral de laatste jaren is de
waardering voor Plan Zuid en de Amster
damse School in het bijzonder toegenomen.
Maar dat de status juist in 2017 is toegewe
zen, is geen toeval. Het was vorig jaar pre
cies 100 jaar geleden dat de plannen door
de gemeenteraad werden aangenomen.
Plan Zuid was een revolutionair plan. Ber-
lage droomde van een nieuw type stads
uitbreiding waar stedenbouw harmonieerde
met kunst en architectuur. Hoewel de plan
nen in 1917 werden goedgekeurd, had hij de
opdracht feitelijk eerder gekregen, vlak na
de invoering van de Woningwet. Deze wet uit
1901 moest mooie en gezonde steden ople
veren door eisen te stellen aan nieuw te bou
wen woningen, zoals minimale oppervlaktes,
buitenruimtes en sanitaire voorzieningen.
Ook was het afgelopen met de organische
groei van steden. Uitbreidingen moesten nu
gecontroleerd en planmatig gebeuren om
eentonige straatbeelden te vermijden. Ber
lage streefde juist naar veel variatie door
middel van elementen als pleintjes, grachten
en bijzondere doorkijkjes.
Als uitgangspunt nam Berlage een aan
tal brede lanen, die het plan doorkruisten
en het allure gaven. De gebieden tussen
de lanen werden ontworpen als kleine
zelfvoorzienende buurten, die daardoor
elk een bijna dorps karakter kregen. Het
motto hierbij was: Monumentaal van opzet,
schilderachtig in detail. De buurten wer
den verlevendigd met verrassende details
zoals kromme straatjes, torenaccenten en
poortjes naar knusse binnenplaatsen. Voor
elke buurt werden prominente architecten
aangesteld die vooraf enkele visuele richt
lijnen opstelden; bijvoorbeeld over het type
beplanting, hoogte en vorm van de daken.
In enkele gevallen dicteerden zij zelfs de
kleur van de stenen.
Op in het oog springende locaties kregen
architecten beide zijden van een straat te
jfc t A
38 HEEMSCHUT februari 2018
