Openbare Leeszaal Kanaleneiland
Dixons-winkel Vredenburg
Vrolijk en kleurrijk
Tussen de rechthoekige bouwblokken van
Kanaleneiland, Utrechts eerste grootscha
lige uitbreidingswijk, staat een opvallend
rond gebouwtje met veel glas. Het is de
Openbare Leeszaal of de wijkbibliotheek
uit 1966 aan de Bernadottelaan. Architect
Van Grunsven, eerder werkzaam op het
architectenbureau van Gerrit Rietveld, wilde
zoveel mogelijk contrast met de omliggende
bebouwing. Een boekenmolen, zo noemde
hij het ronde gebouwtje zelf.
Een kleurrijke gevel beschildering droeg bij
aan het contrast en gaf het geheel 'reliëf'.
Hiervoor schakelde de architect Jan Bons
in, die in 1952 al een 76 meter lange muur
schildering had gemaakt aan het paviljoen
van Gerrit Rietveld op de grote Nederland
expositie in Mexico. De schildering op
Kanaleneiland leek hier wel wat op, met z'n
afwisseling van kleurvlakken en letters. In
Mexico vormden de letters echter woorden,
terwijl Bons aan de Bernadottelaan schijn
baar willekeurige losse letters koos.
Het zat Jan Bons niet mee bij de realisatie;
zijn beschilderde ontwerpmaquette werd
door de jeugd van Kanaleneiland gestolen.
Het resultaat was er echter niet minder om.
Architectuur en kunst vormden een prach
tig, bijna onlosmakelijk geheel. De diago
nale lijn van het trappenhuis liep door in
het kunstwerk en een donkerblauw kleurvak
benadrukte de verdiept liggende entree.
Omdat de beschildering over de borstwering
rondom het hele gebouw liep, was hij van
alle kanten zichtbaar.
In 1986, nog ten tijde van de bibliotheek, is
de muurschildering verdwenen; het gebouw
werd geheel crème geschilderd. Vond men
het kunstwerk niet mooi meer of was het
onderhoud te duur? De gerenommeerde ont
werper leek vergeten; toen het pand in 1988
als gemeentelijk monument werd voorge
dragen memoreerde men wel de verdwenen
muurschildering, maar niet de kunstenaar.
Dat het gebouw al binnen 25 jaar een monu
mentenstatus kreeg was bijzonder, maar
kwam helaas te laat voor de muurschildering.
Begin jaren negentig verhuisde de bibliotheek
en werd de oude leeszaal een Turkse moskee.
Een decennium later werkten Van Grunsven
en Bons opnieuw samen. In 1975 begon
foto- en elektronicaketen Dixons een win
kel in Utrecht. Niet in het net geopende
Hoog Catharijne, maar op een strategische
plek tegenover de ingang aan het Vreden-
burg. Dat pand was in 1915 gebouwd en
had als café en hotel gediend, laatstelijk als
Chinees-Indisch restaurant. Het was een
hoekpand geworden door de verbreding van
het Achter Clarenburg, de grens tussen de
nieuwe stationswijk en de oude binnenstad.
Door de sloop van het buurpand was een
blinde muur ontstaan en daarom kreeg Jan
van Grunsven de taak het pand een nieuw
uiterlijk te geven, samen met Jan Bons.
Uit schetsen in Bons' archief blijkt dat
meerdere opties voor gevelbekleding zijn
overwogen: een muurschildering, sgrafitto,
kiezelpleister en een gemetseld reliëf van
verschillende bakstenen. In deze eerste
ideeën werd behalve de blinde zijgevel ook
al de voorgevel meegenomen, maar nog
met behoud van de ramen die uiteindelijk
aan het zicht werden onttrokken. Het duo
koos namelijk voor gedecoreerde emaille-
platen op een raamwerk, vanaf de eerste
verdieping tot aan de dakrand. De oude
gevel bleef er gewoon achter zitten en het
pannendak stak er bovenuit. Op de ver
diepingen was geen daglicht nodig, omdat
daar magazijnen kwamen. De begane grond
kreeg iets naar achter liggende glazen eta-
lagewanden. Bij het bouwplan hoorde ook
het nieuwe achterhuis, dat Van Grunsven
een onopvallend uiterlijk gaf.
Het omhulsel was een gewaagd ontwerp dat
het pand totaal van karakter zou veranderen.
Toch ging de gemeentelijke Schoonheids
commissie na enkele kleine aanpassingen in
augustus 1976 akkoord. 'De blikvanger van
Dixons op de hoek van Vredenburg en Achter
Clarenburg in Utrecht is bijna klaar,' schreef
het Utrechts Nieuwsblad begin november
1977 onder de kop 'Pand in panelen ver
pakt'.
Het ontwerp van Bons doet denken aan de
kunst van COBRA uit de jaren vijftig. Dat zal
komen door de felle kleuren, de ogenschijn
lijk kinderlijke stijl en de fantasiewezens die
je er eventueel in kunt zien; dromerige meng
vormen van mensen, dieren en planten. Er
zijn ook overeenkomsten met de psychede-
december 2017 HEEMSCHUT 35
