Special Waterschapserfgoed Gemalen bezoeken? Gemalen behoren tot het water schapserfgoed. Een paraplubegrip voor al het erfgoed in relatie tot de strijd tegen en met het water. De bandbreedte is groot, variërend van roerende objecten, archieven, gebou wen zoals dijkmagazijnen, polderhui zen en peilhuisjes tot dijken en zelfs complete landschappen. Veel van dit erfgoed is in eigendom en beheer (geweest) van de waterschappen, die zelf steeds meer besef krijgen van de grote betekenis van dit erfgoed voor de eigen historie en identiteit. Heemschuit is tot nu toe beperkt in aanraking gekomen met deze water schapswereld. Daarom heeft Heem schut opdracht gegeven aan onder zoeksbureau de Waterfabriek tot een verkennende studie naar het water schapserfgoed en het cultuurhisto risch beleid van waterschappen. Na gereedkomen en publicatie van dit rapport zal Heemschut in 2018 een kennisbijeenkomst over dit thema organiseren. ode van leegstand en verval en dreigde in 1986 zelfs sloop. Dankzij de inzet van Heemschut Zeeland is het gebouw uitein delijk gerestaureerd, in 2009 tot woonhuis verbouwd en als kroon op dit werk aange wezen als rijksmonument. Ook kleine gemalen krijgen aandacht van Heemschut zoals in de buitenpolder van Winssen in de gemeente Beuningen in het Land van Maas en Waal. Hier staat een van de laatste van tientallen kleine elektrische gemalen in de uiterwaarden uit de periode 1925-1940, gebouwd voor de bemaling van buitenpolders. Werkzaamheden in het kader van Ruimte voor de rivier leidden na 1995 tot hun verdwijnen. Een van de laat ste, nog werkzame exemplaren bij Winssen is door de inzet van Heemschut Gelderland enkele jaren geleden op de gemeentelijke Stoomgemaal Oosterschelde bij Poortvliet (1910), een parel in het landschap en behouden door herbestemming als woonhuis, mede dankzij Heemschut Zeeland. monumentenlijst geplaatst. In Noord-Brabant wordt op dit moment door Heemschut samen met de NGS geijverd voor de aanwijzing als gemeentelijk monu ment van een elektrisch poldergemaal in Hank, gemeente Werkendam. De gemeen telijke monumentencommissie heeft posi tief geadviseerd, dus een succesvolle afloop lijkt binnen handbereik te liggen. Maar: niet alle acties lopen goed af, zoals het behoud het voormalige stoomgemaal 't Hoofd van Benthuizen bij Puttershoek. Dit architectonisch indrukwekkend, land schappelijk fraai gelegen gemaal, zeer geschikt voor herbestemming raakte leeg en in verval. Samen met de NGS pleitte Heemschut Zuid-Holland voor bescherming, omdat sloop dreigde voor woningbouw. De gemeente weigerde plaatsing op de monu- mentenlijst, waarna dit vogelvrije monu ment in 2015 is gesloopt voor woningen, die er nooit zijn gekomen... Gelukkig is het draagvlak voor cultuurhis torie ook binnen de waterschappen dusda nig gegroeid, dat ondoordachte sloop van gemalen nog maar zelden voorkomt. Maar het is goed dat Heemschut als landelijke erfgoedorganisatie een wakend oog houdt over dit waterbouwkundig erfgoed, want voorkomen is beter dan genezen. Peter Nijhof is oprichter en adviseur van de Nederlandse Gemalenstichting (NGS) en voorzitter van Heemschut Flevoland. Met dank aan Carlos Ceelaert, secretaris NGS. De ruim vijftig gemalen van de NGS zijn tussen maart en november op wisse lende tijden voor publiek toegankelijk. Voor openingstijden en informatie zie: www.gemalen.nl. Daarnaast zijn er nog in bedrijf zijnde gemalen beperkt toegankelijk. Hierover verschaffen de websites van de ruim 22 waterschappen nadere informatie over actuele bezoekmogelijkheden. Wie een gemaal ook beheert, zeker is altijd een gastvrije ontvangst door vrijwilligers, die graag vertellen over historie en techniek, maar ook het werken en leven op een gemaal in het verleden. 26 HEEMSCHUT december 2017

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 2017 | | pagina 26