Special
Dertig jaar geleden zijn de laatste stoomgemalen op het nippertje behouden. Niet in de laatste plaats door
de bundeling in 1987 van 'gemalenkrachten' in de Nederlandse Gemalenstichting (NGS). Een mooi jubileum,
maar tijd om achterover te leunen is er niet, want dieselgemalen verdwijnen nu in even rap tempo als destijds
de stoomgemalen...
Peter Nijhof
Van wind naar stoom
De machinehal met stoommachines van het Woudagemaal in Lemmer.
Elke dag zorgen gemalen ervoor dat Neder
landers droge voeten houden. Zonder
mechanische bemaling zou tweederde van
ons land onder water staan. Gemalen vormen
ook een specifiek Nederlandse categorie van
waterschapserfgoed.
Eeuwenlang waren het de poldermolens die
overtollig water via boezemwateren, rivieren
en kanalen naar de zee afvoerden. Door de
ontginning van drassige veengebieden in
Laag Nederland en daaropvolgende inklinking
van de bodem kon de traditionele windbema-
ling het werk steeds minder aan. De opkomst
van de stoommachine bracht uitkomst. Na
experimenten vanaf de late 18de eeuw wer
den stoomgemalen voor het eerst succesvol
op grote schaal ingezet bij de drooglegging
van de Haarlemmermeer (1848-1852).
Sindsdien werd de windbemaling verdrongen
door mechanische bemaling.
december 2017 HEEMSCHUT 23
