Radiaalsteen
Decoratieve elementen
Lezersaanbieding
Kleinschalige zuivelfabriek te Hardenberg met een schoorsteen uit 1905, in 1985 gesloopt.
De meest markante schoorstenen in
het landschap zien we in het Gelders
rivierengebied, waar de zeventig tot
tachtig meter hoge schoorstenen bij de
steenfabrieken het landschap domineren.
Deze fabrieken vervaardigden vaak hun
eigen stenen voor de bouw de eigen
schoorstenen. Ze betrokken dan een
schoorsteenbouwer die de schoorsteen
voor hen bouwde. Voor andere
bedrijven leverden de twee bekendste
schoorsteenbouwbedrijven in Nederland,
te weten De Ridder uit Den Haag met een
fabriek te Oegstgeest of Canoy-Herfkens
uit Venlo met de fabriek te Tegelen, de
benodigde stenen. Beide bedrijven hadden
een eigen afdeling schoorsteenbouw, waar
Een zeer fraai versierde schoorsteenkop
van de AaBe fabriek te Tilburg, gebouwd
in 1930.
architecten of aannemers rechtstreeks een
complete schoorsteen konden bestellen.
Deze bedrijven gebruikten de radiaal-
steen om schoorstenen te bouwen. De
radiaalsteen is een steen in de vorm van een
taartpunt waardoor eenvoudig een ronde
schoorsteen gebouwd kon worden. Samen
bouwden ze 60-70% van alle schoorstenen
in Nederland. De overige werden of door
kleine aannemers gebouwd, vaak wel met
stenen van De Ridder of Canoy-Herfkens,
of door buitenlandse bedrijven die tot
ongeveer 1900 op de Nederlandse markt
actief waren.
In de hoogtijdagen van de fabrieksschoor-
steenbouw werden de schoorstenen ook
versierd. Dat gebeurde met gekleurde ste
nen of metselwerk, maar ook het laten ver
springen van stenen komt men tegen. Het
toevoegen van andere versieringsvormen
zoals natuursteen kwam wel voor, maar
was een uitzondering. Overheidsinstellingen
zoals gas- en elektriciteitsfabrieken hadden
vaak indrukwekkend gedecoreerde schoor
stenen. Ook bij particuliere textielfabrieken
vooral in Brabant kwam dit voor en dan werd
de schoorsteen vooral gezien als status
symbool, hoe mooier de schoorsteen des te
belangrijker het bedrijf. Kleinere bedrijven
gingen niet verder dan een ingemetselde
naam of jaartal of wat kleurrijke banden.
Door deze verschillende aspecten maakt
de schoorsteen niet alleen een romantisch
onderdeel uit van ons landschap, maar zijn
het ook vaak bijzondere architectonische
hoogstandjes.
Gedurende dertig jaar inventari
seerde Arjan Barnard alle schoor
stenen van ons land en schreef een
kloek boek met de resultaten van dit
onderzoek, waarbij alle facetten van
de schoorsteenbouw aan de orde
komen. Het 464 pagina's tellende
boek bevat tevens een lijst met
7.000 locaties waar bedrijven met
schoorstenen gestaan hebben. Het
boek kost 35 euro en is te bestel
len via de website van de stichting
Fabrieksschoorstenen www.stif.nl.
Leden van Heemschut betalen geen
portokosten, indien zij op het bestel
formulier Heemschut achter hun
naam toevoegen.
december 2017 HEEMSCHUT 13
