Dijken als cultureel erfgoed
Een groot drassig waterland
Bij monumenten en cultureel erfgoed denkt
menigeen vooral aan gebouwen. Maar
ook landschap is een sterke drager van
het verhaal van Nederland. 'God schiep
de aarde maar de Nederlanders schiepen
Nederland' is een bekende typering van
ons landschap. In weinig cultuurhistorische
elementen zie je dat zo duidelijk als in dij
ken. De soms eeuwenoude dijken zijn een
buitengewoon beeldbepalende drager van
het landschap dat onze voorvaderen heb
ben gemaakt.
Tijdens de ruilverkaveling rond 1970 zijn
veel cultuurhistorische waarden verloren
gegaan. Momenteel speelt een soortge
lijke discussie rond dijkbeheer. Door de
klimaatverandering is de dreiging van was
send water actueler dan ooit. De dijkdoor
braak bij Wilnis in 2003 heeft ook water
beheerders alert gemaakt. Verscherpte
veiligheidseisen nopen waterschappen tot
het uitvoeren van dijkverzwaringsplannen
om de veiligheid duurzaam te waarborgen.
Het gaat erom een passende balans te
vinden tussen de financieel economische
belangen en het behoud van een aantrek
kelijk cultuurhistorisch landschap.
In 2006 is in het beheersgebied van het
hoogheemraadschap Hollands Noorder
kwartier (Noord-Holland boven het Noord
zeekanaal) ruim honderd kilometer dijk en
duin langs de Noordzee, Waddenzee en het
IJsselmeer en Markermeer afgekeurd. De
komende jaren worden daarnaast ca. 260
kilometer boezemkades aangepakt. Deze
boezemkades zijn veelal historische binnen
dijken die naast een veiligheidsfunctie ook
een cultuurhistorische en landschapsbe-
palende waarde hebben. Alleen al in het
beheersgebied van dit waterschap gaat het
om bijna vierhonderd kilometer dijk, in
andere delen van Nederland spelen soort
gelijke processen, bijvoorbeeld in het Rivie
renland.
Heemschut Noord-Holland ondersteunt ons
evenals lokale partijen om aandacht te vra
gen en druk te zetten op het belang van de
eeuwenoude waarde van de dijken, zodat na
Molen de Havik, Grootschermer, in de Eilandspolder. Op de achtergrond de Molendijk (oostelijk
deel van de Schermerringdijk). Daarachter Ondermolen D te Schermerhorn (museummolen).
deze ingrepen een veilig en cultuurhistorisch
waardevol landschap resteert. Er dreigt ech
ter een ingenieursaanpak waarbij met piket
en shovel de oude dijken worden begraven
onder een liniaal-strakke hagelnieuwe dijk.
Actueel punt van aandacht is momenteel
de plannenmakerij van het waterschap bij
droogmakerij de Schermer en de Marker-
meerdijk tussen Amsterdam en Hoorn. In dit
artikel besteden we aandacht aan de actu
aliteit van de dijkverzwaringsplannen voor
de Schermer. Met zeven erfgoedstichtingen,
die zijn verenigd in de Schermer Alliantie,
bepleiten wij meer aandacht voor cultuurhis-
Van voor naar achter: Bovenmolen E, On
dermolens D en C (museummolen) aan de
Noordervaart bij Schermerhorn.
torie in de plannen van het hoogheemraad
schap Hollands Noorderkwartier (HHNK).
Noord-Holland is rond het jaar duizend een
groot veenkussen. Als ontginners met slo
ten het veenpakket ontwateren, slinkt dat
pakket snel als gevolg van inklinken en oxi
datie van het veen. Op enig moment moet
het land beschermd worden door dijken.
Rond het jaar 1250 is een gesloten dijk
ontstaan, de West-Friese omringdijk. Eerst
wordt het water bij eb afgevoerd met dui
kers - dat zijn holle boomstammen met
een klep erin - en later als het land onder
de ebstand wegzakt met windmolens.
Toen in de Gouden Eeuw vele grote brakke
meren in open verbinding met de Zuider
zee het land en de steden van Noord-Hol
land bedreigden, vooral door grondafslag
bij storm, besloten bedijkers deze grote
meren met windkracht droog te malen. De
techniek om met molens een bemalings
systeem aan te leggen was voor handen en
er was ook geld beschikbaar van de VOC.
Zo ontstond in de Gouden Eeuw het zo
karakteristieke vlakke droogmakerijland-
juni 2017 HEEMSCHUT 7
