ten en de liniewal in 1962 aangewezen als
rijksmonumenten, wat getuigt van nationale
betekenis.
De Zuiderwaterlinie loopt van Bergen op
Zoom via Willemstad en Breda naar 's-Her-
togenbosch en Grave en diende de Noorde
lijke Nederlanden te beschermen. Delen zijn
al in de Tachtigjarige Oorlog aangelegd en
sommige delen hebben nog dienst gedaan
tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Herstel en zichtbaarheid
Bij de West-Brabantse Waterlinie spreken
we heel bewust van 'herstel' van de forten.
En niet van reconstructie, waarvan soms te
gemakkelijk gesproken wordt. Dit vraagt om
een verduidelijking omdat reconstructie zich
niet verenigt met het principe van 'behoud
gaat voor vernieuwing'.
Het bijzondere van een historisch gebouw of
object wordt immers in hoge mate bepaald
door de ouderdom van het monument.
Niet alleen de oorspronkelijke constructie
en bouwstijl, maar ook de manier waarop
bouwmaterialen zijn verwerkt. Reconstruc
tie - het geheel of gedeeltelijk kopiëren naar
het oorspronkelijk ontwerp van een gebouw
of object - moet per geval worden bekeken.
Bij de West-Brabantse Waterlinie betreft het
vier forten en een liniewal, die grotendeels
bestonden uit aarden wallen. Wat niet tot
de wallen behoort, zoals de toegangspoor
ten en een poterne, wordt niet gereconstru
eerd omdat daarvan alleen ondergrondse
funderingen zijn overgebleven. Reconstruc
tie is alleen mogelijk op basis van informatie
uit bouwsporen, historische bouwtekenin
gen en afbeeldingen of beschrijvingen. De
ingenieur van de Waterlinie, Jacob Vleugels,
en later Menno van Coehoorn, hebben de
linie gedetailleerd getekend en beschreven.
Dat maakt het mogelijk de aarden wallen
conform die tekeningen te herstellen.
Door de recente vernatting zijn de inun-
datiegebieden, die grotendeels de laagtes
in het landschap volgen, weer herkenbaar
geworden. Fort de Roovere en de Linie
wal zijn inmiddels in ere hersteld, evenals
de buitengrachten van fort Pinssen. Ook
de contouren van fort Henricus zijn weer
zichtbaar. Daardoor wordt de waterlinie als
militair systeem in het landschap beter her
kenbaar.
Samenhang
Het is daarbij van belang de nadruk te leg
gen op de onderlinge samenhang, die het
karakter van het landschap bepaalt. Het
Computeranimatie van de te bouwen uit
kijktoren Pompeius met daarin straks een
theater en informatiecentrum.
moet voor een bezoeker duidelijk zijn dat
(bijvoorbeeld) de waterschans in Bergen
op Zoom en fort Henricus in Steenbergen
tot dezelfde waterlinie behoren. Daarvoor
is het nodig beeldregie te voeren op alle
onderdelen met als doel om 'eenheid in
verscheidenheid' te creëren. Ook is het van
belang de relatie met andere delen van de
Zuiderwaterlinie zichtbaar te maken. Het is
de bedoeling dat - na de afronding van het
Oude situatie van de restanten van Fort Henricus bij Steenbergen. Rechts de nieuwe situatie van de herstelde fortificatie vanuit de lucht.
12 HEEMSCHUT maart 2017