Uitbreiding of totaalaanpak
Duurzame Scholenfonds
Eerste openluchtschool voor het gezonde kind in Amsterdam. Naast het lokaal zijn een individuele plek en een computerplek gerealiseerd,
toegankelijk gemaakt door een deur uit de sponning te nemen. Ontwerp renovatie Wessel de Jonge architecten.
In de Scholenbouwatlas komt naar voren dat
kiezen voor aanpassingen in de vorm van
een reversibele ingreep effectief is, vooral
bij rijksmonumenten waar het interieur rela
tief meer beschermd is dan bij gemeen
telijke monumenten. Op die wijze kunnen
renovatie en of restauratieve ingrepen goed
gecombineerd worden met onderwijskun
dige aanpassingen. In de Eerste openlucht-
school voor het gezonde kind in Amsterdam
(J. Duiker en B. Bijvoet, 1930), een rijksmo
nument en wellicht een van de bekendste
schoolgebouwen in Nederland vanwege de
vernieuwende architectuur destijds, is bin
nen de structuur van het gebouw een wer-
knis als individuele werkplek gemaakt. Bij
de Basisschool St. Jan in Hengelo (W. te
Riele, 1928), een kloek bakstenen gebouw
en vrijwel op hetzelfde moment gebouwd
als de openluchtschool, is de ruime maat
van gangen benut om (reversibele) werk
plekken buiten het lokaal te maken.
Een andere oplossing is die van het reno
veren en restaureren van het monument in
combinatie met een nieuwe uitbreidings
vleugel voor allerlei extra behoeften. Bij het
Geuzenschip in Brielle (P. de Bruyn, 1930)
is de nieuwe vleugel met een gang verbon
den met de oudbouw. Bij de Vensterschool
in het Oosterpark in Groningen (S.J. Bouma,
1931) vormt een pergola een fysieke ver
binding en staat een tweede paviljoen zelfs
helemaal los van het gebouw zodat een
campus is ontstaan.
Instructieve voorbeelden van aanpas
singen waarbij een totale aanpak van het
monument plaatsvindt, zijn tot nog toe zeer
onderbelicht in de media, maar verdienen
meer aandacht. Inspirerend zijn de Vijfde
Montessorischool en Villa Bons in de Water
graafsmeer, waarbij het gemeentelijk monu
ment (Nicolaas Lansdorp, 1931) is geres
taureerd, onderwijskundige aanpassingen
zijn doorgevoerd en een vleugel is herbe
stemd tot kinderopvang. In Amersfoort is
door de integratie met de wijkaanpak een
wederopbouwschool in Kruiskamp (D. Zui-
derhoek, 1952) gerestaureerd en onder
deel geworden van een brede basisschool
met een wijkfunctie. Een ander scenario
is die van het bestuurlijk samenvoegen,
zodat uit meerdere kleine scholen in een
buurt één instelling ontstaat die niet meer
op concurrentie is gericht en beter in kan
spelen op krimp: twee basisscholen (1956)
ontworpen door Aldo van Eyck in Nagele zijn
in 2011 samengevoegd.
Financieel zijn er onlangs nieuwe mogelijk
heden gekomen. Het ministerie van OCW
heeft in 2015 de structurele financiële
tekorten voor de instandhouding van scho
len in een monument onderkend en heeft
in samenwerking met het Restauratiefonds
het Duurzame Scholenfonds ingesteld.
Scholen uit het basis of voortgezet onder
wijs in een monument kunnen laagrentende
leningen aanvragen om duurzame maatre
gelen te financieren. Het is de verwachting
dat hierdoor scholen gemakkelijker gebruik
kunnen blijven maken van het gebouw,
dat vaak gewaardeerd wordt vanwege het
karakter, de sterke identiteit en niet zelden
de overruimte waarover ze beschikken.
Dr. Dolf Broekhuizen is zelfstandig onder
zoeker, publicist en adviseert overheden.
Hij is gespecialiseerd in de architectuur van
schoolgebouwen, de wederopbouw en de
Nederlandse avant-garde.
38 HEEMSCHUT juni 2016
