Aanleidingen tot verbouwen
Knelpunten
Ruimtelijke oplossingen
Het Economisch Instituut voor de Bouw
heeft in haar toekomstverwachting Bou
wen voor het onderwijs (2013) becijferd dat
vanwege het afnemend aantal leerlingen tot
aan ten minste 2020 nieuwbouw minder
nodig is en dat in plaats daarvan scholen
aangepast zullen worden. Krimp in dorpen
en wijken zal leiden tot een heroriëntatie op
het gebruik van het maatschappelijk vast
goed, waaronder de monumentale scholen.
Als dan gekozen wordt voor clustering zal het
gebouw wel aangepast moeten worden om
de nieuwe gebruikers te kunnen herbergen.
Los van deze krimpproblematiek zien we
een tendens tot herinrichting omdat steeds
meer gebruikers worden ondergebracht in
de basisschool waarbij de integratie met
peuterspeelzaal en kinderopvang een van
de belangrijkste is. Een andere, niet de laat
ste, reden voor aanpassing is een paradig
mawissel in het onderwijs; een omslag van
klassikale instructie en een gerichtheid op
kennis, naar onderwijs dat meer inspeelt op
individuele mogelijkheden van de leerlingen
en het aanleren van vaardigheden en sociale
competenties. Veranderende inzichten over
de opvang, zorg en onderwijs aan kinderen
hebben consequenties voor het gebouw.
Om hieraan tegemoet te komen zijn allerlei
ruimtelijke oplossingen om het traditionele
klaslokaal langs een gang te verrijken met
uitdagende werkplekken voor een, twee of
meer groepen kinderen. En tot slot is reno
vatie vanwege de verduurzamingsopgave
een hot topic bij veel gemeenten.
Bij het zoeken naar aanpassingsmogelijkhe
den van monumentale scholen treden meer
dere knelpunten naar voren, blijkt uit Scho
lenbouw stroomlijneneen onderzoek dat in
2015 is uitgevoerd in opdracht van Atelier
Rijksbouwmeester. Tussen het behoud van
de monumentale waarden en de behoefte
aan aanpassing van het gebouw aan eigen
tijdse gebruiksvoorwaarden is in de praktijk
een spanningsveld. In de eerste plaats fron
sen eigenaren de wenkbrauwen vanwege
de beschikbare financiën. De aanpassingen
Vijfde Montessorischool Watergraafsmeer en Villa Bons, Amsterdam. Bij de renovatie en res
tauratie zijn onderwijskundige aanpassingen en functieverandering gecombineerd. Ontwerp
Villa Bons: HenNK (2002). Ontwerp Montessorischool: Hans Kuiper HKA. Architectenbureau J.
van Stigt (2010).
bij gebouwen met een monumentstatus zijn
gemiddeld 30 procent duurder, terwijl het
budget dat beschikbaar is vanwege de stan
daardvergoeding niet hoger is, ongeacht de
meerkosten vanwege leeftijd of monument
status. Het gevaar bestaat dan dat midde
len waarover de school beschikt en die voor
onderwijs bedoeld zijn, naar het gebouw
gaan. Want basisscholen zijn sinds januari
2015 zelf verantwoordelijk voor onderhoud,
aanpassing en renovatie. Een oplossing is
dat gemeenten extra geld beschikbaar stel
len, bijvoorbeeld voor stedenbouwkundige
eisen, isolatie- en ventilatievoorzieningen.
Ook ervaren de scholen complexere proce
dures gedurende het vergunningentraject,
waarbij kosten en eisen niet altijd bij aan
vang al bekend zijn. Als de gemeente extra
geld beschikbaar stelt, is daarvoor goed
keuring van de gemeenteraad nodig. Ook
zijn er allerlei financiële regelingen (o.a. fis
cale voordelen bij rijksmonumenten, restau
ratiefonds) maar daar weegt de inzet niet
altijd op tegen de opbrengst.
Eigenaren van schoolgebouwen met een
monumentstatus beschikken echter over
verschillende scenario's om binnen de
bestaande gebouwvoorraad met de pro
blematiek om te gaan en hun wensen te
realiseren. Uit een recente landsdekkende
analyse van verbouwde basisscholen en
kindcentra in Nederland blijken verschil
lende ruimtelijke scenario's die in de prak
tijk voldoen. Die zijn vorig jaar gepubliceerd
om de integrale aanpak van verbouwen als
opgave meer bekend te maken. Een der
gelijk integrale aanpak hebben de meeste
scholen overigens nog onvoldoende op het
netvlies, want de financieringswijze werkt
een ad-hoc aanpak in de hand.
De Scholenbouwatlas, Verbouwen
als nieuwe opgave voor basisscho
len en kindcentra. Onder redatie van
Dolf Broekhuizen. Met bijdragen van
Monique Arkesteijn, Dolf Broekhui
zen, Wouter Deen, e.a. naiOlO publis-
hers, ISBN 978-94-6208-196-3,
Prijs €49,50.
Het onderzoek
Scholenbouw
stroomlijnen uit
2015 is gratis te
downloaden via
www.scholenbouw
atlas.nl/introductie/
scholenbouw-
stroomlijnen
juni 2016 HEEMSCHUT 37
