Special
Beeldende kunstenaars de wijk in
Betekenis van wederopbouwkunst
Louis van Roode lijmde voor het Dijkzigt
Ziekenhuis een gigantisch mozaïek op grote
platen asbest, dat doorgaans de Brand in
het Coolsingelziekenhuis wordt genoemd.
De oorspronkelijke titel echter luidde Herrij
zenis van de Phoenix (1961). Het werk werd
in 2005 gedemonteerd en hangt nu geres
taureerd in afzonderlijke delen in de nieuwe
ontvangsthal van het Erasmus Medisch Cen
trum. Ook in zijn kleurrijke mozaïek (1955)
in de hal van de Nederlandsche Bank aan
de Boompjes figureert een herrezen feniks.
In 1966 ontwierp Hans Ittmann de meest
intrigerende vuurvogel van Rotterdam. Het
beeld kreeg een plaats aan de Grote Markt,
maar verdween in 2009 in de opslag omdat
de openbare ruimte werd opgeofferd aan de
bouw van de nieuwe markthal. Ittmann stu
deerde in Parijs en werkte in het atelier van
Zadkine. Ook Ittmann maakte het deforme
ren van menselijke vormen tot kern van zijn
werk. Alleen is deze Phoenix een cyborg en
lijkt niet ontsproten aan de thema's veer
kracht of wederopbouw.
De Feniks van Kees Timmer werd in 2010
teruggeplaatst op de oorspronkelijke locatie.
In 1960 werd in ons land de zogenaamde
percentageregeling ingevoerd, een beleids-
imperatief dat het mogelijk maakte één
procent van elk gemeentelijk bouwbudget
te besteden aan beeldende kunst. Dankzij
deze verordening werd de openbare ruimte
ook opengesteld voor lokale en nationale
kunstenaars. Zij beperkten zich niet lan
ger tot het creëren van kunst in het nieuwe
stadscentrum, maar trokken naar buurten
en wijken, naar stadsparken en rivieroevers,
naar havens en terminals. Openbare kunst
maakte van Rotterdam een fascinerende
bloemlezing. Illustratief is een verzameling
beelden op Feijenoord. Op een steenworp
afstand van elkaar verwijdert, vinden we een
reeks kunstwerken waarin arbeid en migra
tie aan de orde worden gesteld. Beelden als
De Lastdrager, De Dijkwerkers, Ketelbinkie,
De Roeiers, Vaart Vrij, Zwaar Weer en het
Monument voor de Gastarbeider illustreren
het wordingsproces van deze volkswijk en
maken haar verleden en gekozen identiteit
overdraagbaar aan nieuwe generaties.
De Feniks op de locatie voor het stations
postkantoor, jaren '70.
Het hedendaagse culturele gezicht van Rot
terdam wordt mede bepaald door haar uit
zonderlijke en omvangrijke collectie buiten
sculptuur. Het tijdperk van de feniks dient als
oorzaak en vliegwiel van die prestatie te wor
den aangemerkt. Alleen de beeldende kunst
in de openbare ruimte, wist de 'krankzinnig
makende smart' van Rotterdam te vangen en
het publiek dichter naar de kunst te brengen.
Kunst was de enige collectieve luxe die de
naoorlogse arbeidersstad zich wist te veroor
loven. Die onbaatzuchtigheid resulteerde in
een gigantische openbare collectie, die in drie
segmenten kan worden onderverdeeld. Een
grotendeels particuliere wederopbouwcol-
lectie; een internationale beeldencollectie en
een Rotterdamse beeldencollectie. Het gaat
hierbij om een unieke erfenis van ongeveer
duizend beelden, opgebouwd in zestig jaar,
waarvan slechts een deel een beschermde
status geniet. Het grootste deel is echter
vogelvrij en haar lot ligt vandaag in de handen
van de markt: projectontwikkelaars en archi
tecten. Markten overheid zouden de handen
ineen moeten slaan, zoals ze dat ook deden
in de jaren van de wederopbouw. Voorbeeldig
in dit verband is de restauratie van het stati
onspostkantoor door Claus en Kaan Architec
ten. Toen het gebouw van Evert en Herman
Kraaijvanger in 1959 opende, zat het boor
devol monumentale kunst, gemaakt door
Rotterdamse kunstenaars als Dolf Henkes,
Louis van Roode, Wally Elenbaas en Gust
Romijn. De kunstwerken prijken nu weer in
volle glorie en zelfs De Feniks van Kees Tim
mer werd in 2010 weer aan de entree toege
voegd, nadat hij jaren verweesd had getuurd
over de Gedempte Zalmhaven.
Ook De Phoenix van Hans Ittmann werd van
de sloop gered en kreeg een nieuwe plek
in het Lloydkwartier. Veerkracht kan Rotter
dam gelukkig niet worden ontzegd. Ook dat
is een eigenschap van de feniks.
Siebe Thissen is hoofd Beeldende Kunst
Openbare Ruimte van het Centrum
Beeldende Kunst Rotterdam. In april ver
schijnt zijn boek: Beelden, stadsverfraaiing
in Rotterdam sinds 1940.
26 HEEMSCHUT maart 2016
