Hollands Welvaren
Verplaatsing van de werf
Onconventionele gebiedsontwikkeling
Sociaal engagement
co
co
CD
.Q
0)
CO
O
De geschiedenis van het Marine Etablis
sement gaat terug naar het midden van de
zeventiende eeuw. Op het eiland Katten
burg vestigde de Admiraliteit van Amster
dam, de voorloper van de Marine, een
indrukwekkende scheepswerf, 's Lands
Dok was destijds de grootste scheepswerf
van het land en voor veel Amsterdammers
de belangrijkste broodheer. In korte tijd
werden hier 60 moderne oorlogsschepen
gebouwd die de boten van de VOO moesten
beschermen tegen piraterij en de oorlogs
vloot van vijandige naties. Vooral Engeland
was een geduchte concurrent voor de Hol
landse hegemonie op de wereldzeeën. Als
productieplek van die professionele oor
logsvloot heeft 's Lands Dok in belangrijke
mate bijgedragen aan het succes van de
VOC. Het Marineterrein mag men dan ook
gerust omschrijven als historische grond
van (inter-)nationale betekenis.
In de loop van de negentiende eeuw werden
de werfactiviteiten steeds meer bemoeilijkt.
Eerst door de aanleg van het Oosterdok in
1828, dat de toegankelijkheid voor grote
marineschepen beperkte. Daarna volgde
de aanleg van het Centraal Station met een
spoordijk over de Oosterdokssluis. De mari
newerf werd toen vrijwel helemaal geschei
den van het open water.
In 1915 kwam dan ook een einde aan de
marinescheepsbouw, nadat er in totaal 576
schepen van de hellingen waren gegleden.
De werf verhuisde naar Den Helder, maar
dat betekende niet het einde van de aan
wezigheid van de Koninklijke Marine in de
stad. Als Marine Etablissement huisvestte
het terrein verschillende ondersteunde
diensten en organisaties voor de Marine
en Defensie. In de jaren zestig is met de
aanleg van de IJtunnel een flink deel van
het dok gedempt. Veel gebouwen op het
terrein dateren daarom uit de jaren zes
tig. Alleen de zogenaamde Voorwerf heeft
met het Poortgebouw en de oorspronke
lijke 107 meter lange muur een historisch
karakter.
Precies honderd jaar na de verhuizing van
de werf uit Amsterdam wordt een deel van
het terrein voor het eerst in haar bestaan
openbaar toegankelijk. Dat het grootste
deel van het terrein nog een aantal jaar in
gebruik blijft bij de Koninklijke Marine en
Defensie verklaart de nog altijd onscherpe
luchtfoto's van het gebied op Google maps.
Het Rijk en de gemeente Amsterdam heb
ben in 2013 afspraken gemaakt over de
gefaseerde afstoting van de defensiegebou
wen en de stapsgewijze herontwikkeling van
het terrein. Liesbeth Jansen beaamt dat de
crisis zeker van invloed is geweest op de
beslissing voor deze onconventionele orga
nische gebiedsontwikkeling.
Jansen: 'Bij het Marineterrein hebben we
te maken met een constructie waarbij de
grond en gebouwen die de Marine afstoot
in eigendom blijven van het Rijk tot dat er
een koper is gevonden. Bij de Westergas
fabriek ging dat destijds heel anders. Dat
terrein kwam in één keer vrij, nadat het GVB
(gemeentelijk vervoersbedrijf, red.) was ver
trokken. De gebouwen moesten aan één
marktpartij verkocht worden, maar de grond
bleef eigendom van het toenmalige stads
deel Westerpark. Omdat het vinden van die
marktpartij zo lang duurde, kon de tijdelijke
invulling uiteindelijke bepalend worden voor
het toekomstige gebruik van die gebouwen.
Wij hebben nu tot 2018 de tijd gekregen om
met een tijdelijk programma het terrein van
kleur te laten veranderen: van een gesloten
defensieterrein naar een gedifferentieerd
gebied met stedelijke functies.'
Tijdens een rondwandeling over de Voor-
werf legt Jacqueline Verheugen uit hoe
de herontwikkeling sinds de winter van
2015 wordt opgepakt: 'De tijdelijke invul
ling gaat richting geven aan wat hier in de
toekomst gaat gebeuren. Maar we gooien
niet zo maar de poort open. We borduren
voort op de aanwezige waarden van het
gebied die grotendeels bepaald zijn door
het 350-jarige verblijf van de Marine. Wij
zoeken naar nieuwe bedrijvigheid en func
ties die passen bij de waarden vernieuwing,
verbinding en focus. We zoeken mensen
die nieuwsgierig zijn, die willen ontdekken
en in dat proces innovatieve combinaties
van techniek, wetenschap en ondernemer
schap willen aangaan. En dit doen met een
bepaalde doelgerichtheid en no-nonsense
aanpak, naar voorbeeld van de Marine: met
focus, volhardingen sociaal engagement.'
De 17de-eeuwse toegangspoort tot het Marineterrein aan de Kattenburgerstraat 7.
december 2015 HEEMSCHUT 7
