De tragiek: een verouderd ontwerp
Hoop voor de toekomst
De noordoostelijke droge gracht.
waren dit de gevechtsonderdelen in de
escarp met als hoofdelementen de drie
koepels, ieder bestaande uit meerdere ver
diepingen. Aanvullend bevond zich op de
bovenste verdieping van de escarp aan de
landzijde een (ook gietijzeren) geschutsga-
lerij waar mitrailleurs opgesteld stonden ter
verdediging tegen aanvallen vanaf die zijde.
Rondom de koepels bevond zich in de escarp
een ring van operationele ruimtes, waaron
der kruit- en explosievenkamers, slaap
kamers voor de kanonniers en voorraad
kamers. In de contrescarp bevonden zich
aanvullende functies waaronder een kleine
bakkerij, slaapkamers en een ziekenboeg.
Het complex zelf was - evenals de andere
kustverdedigingsforten - rond de eeuwwis
seling door voortschrijdende technische
ontwikkelingen al verouderd. De brisantgra-
naat maakte een eind aan het verdedigings
concept. De gewapend betonnen bunker
deed zijn intrede.
Niettemin heeft het fort nog tijdens de
meidagen van 1940 een prominente rol
gespeeld. De grote kanonnen speelden een
rol bij de verdediging van de Nieuwe Water
weg en het beschieten van Duitse troepen
in het nabijgelegen Staelduinse Bos. Het
kabinet De Geer, op de vlucht voor de Duit
sers, had in het fort haar laatste vergade
ring op Nederlandse bodem.
De Duitse bezetter vormde na de capitula
tie de A-koepel om tot grote Duitse bakke
rij voor de soldaten van de Atlantik Wall en
bouwde een nieuw liftgebouw op het glacis
om de ondergronds gebakken broden naar
het maaiveld te transporteren. De Duitse
bakkerij is volledig behouden. Het liftge
bouw met Duits-expressionistische archi
tectuur vormt een bijzonder en zeldzaam
element van het complex. Het is niet het
enige gebouw op het maaiveld. Er bevinden
zich ook nog een bijzonder kantinegebouw
(1909, uitgebreid in 1913) en een cellen-
en wachtgebouw (1889-1926), beiden in
eclectische stijl. Alle bovengrondse gebou
wen zijn een integraal onderdeel van het
rijksmonument en werden na de oorlog,
evenals het fort zelf, door het Nederlandse
leger als kazernecomplex in gebruik geno
men. Vanaf het midden van de jaren '70
werd het fort nauwelijks meer gebruikt en
in 1978 ging het definitief op slot. Na een
leegstand van tien jaar werd, op initiatief van
enkele betrokken vrijwilligers de Stichting
Fort aan den Hoek van Holland opgericht,
die hier in 1989 het Nederlands Kustver
dedigingsmuseum vestigde. Tot 2014 werd
het museum gerund door de vrijwilligers.
Het onderzoek van Flexus AWC resulteerde
in faserings- en waarderingskaarten van de
verschillende onderdelen van het gebouw.
Deze kaarten en de aan de rapportage
Het oude Kustverdedigingsmuseum,
met een zeer rijke collectie, is inmid
dels gesloten en de collectie afge
stoten. Het nieuwe museum Fort
1881 is in september van dit jaar
geopend. Heemschut hoopt dat met
de vestiging van de overige nieuwe
functies in het gebouw aandacht zal
blijven voor de belangrijke rol die het
complex heeft gespeeld in de Neder
landse geschiedenis.
toegevoegde brede cultuurhistorische advi
sering vormen de onderlegger voor het
doen van verantwoorde ingrepen in het
monument. Ook het 'Ruimtenboek' waarin
alle 140 ruimten van het fort en de omlig
gende bijgebouwen zijn geïnventariseerd en
beschreven, kan hiertoe bijdragen.
De cultuurhistorische waarde van het
complex die zich zowel op de structuur en
opbouw van het complex betrekt, als op
belangwekkende transformaties als de
Duitse bakkerij en het interessante liftge
bouw, is hiermee vastgelegd.
Ir. Hugo J. van Velzen is mede-eigenaar van
een onderzoeksbureau, dat gespecialiseerd
is in onderzoek en advisering met betrekking
tot cultuur- en architectuurhistorie, histori
sche stedenbouw en ruimtelijke kwaliteit.
O
m Historische prentbriefkaart, rond 1900.
december 2015 HEEMSCHUT 33
