De daling zet door
Zorgen om herbestemming
Raadzaal in het stadhuis van Gouda met de wandtapijten uit 1642 geweven in het atelier van
David Rufeiaer te Gouda.
Anno 2015 is het proces van gemeentelijke
fusies immers nog altijd volop gaande. Per
1 januari 2016 zal Nederland als gevolg
van twee fusies twee nieuwe gemeenten
rijker zijn: Gooise Meren en Edam-Volen-
dam. Gelijktijdig daalt hiermee het aantal
gemeenten en zal ons land ook een aan
tal raadhuizen armer worden. Gemeente
lijke fusies gaan immers steevast gepaard
met concentratie en herhuisvesting van de
gemeentelijke ambtenaren. In de gemeente
Gooise Meren zal het ambtenarenapparaat
geconcentreerd worden in het raadhuis
van Bussum uit 1961 naar ontwerp van
C. Wegener Sleeswijk en S. Wichers, een
karakteristiek gebouw uit de wederopbouw
periode. Voor de raadhuizen van de andere
twee fusiegemeenten Muiden en Naarden
zal een andere bestemming gezocht moe
ten worden. Het pand in Muiden is pas
enkele decennia oud, in Naarden daarente
gen dateert het raadhuis uit 1601 en heeft
een hoge monumentale waarde. In verschil
lende vertrekken hangen hier vroeg 17de-
eeuwse schilderijen met iconografische
voorstellingen die direct gerelateerd zijn aan
de stadhuisfunctie. Hiernaast bevat het een
magnifieke raadzaal met een eiken betim
mering, banken en een balie uit de bouw
tijd. Hoe zal de toekomst er uitzien voor dit
monumentale pand? Zal het net zoals het
18de-eeuwse stadhuis van Edam gemuse-
aliseerd worden?
Geleidelijk maar gestaag daalt het aantal
Nederlandse gemeenten en in het kielzog
daarvan het aantal raadhuizen dat als zoda
nig in gebruik is. Telde ons land in 1851
nog 1209 gemeentes, vijftig jaar later was
dit aantal ruim gehalveerd tot 537 stuks.
Op 1 januari 2007 was dit aantal verder
afgenomen tot 443 stuks. Hiermee is de
inkrimping van het aantal gemeenten nog
zeker niet ten einde: op 1 januari 2014 was
het aantal gemeenten met nog eens 10%
gereduceerd tot 403, welk aantal een jaar
later onder de magische grens van 400 is
gezakt tot 397 gemeenten. Met nog ver
schillende fusies in het vooruitzicht zal het
aantal gemeenten en daarmee het aantal
raadhuizen de komende jaren nog fors ver
der zakken. Een helder overzicht van de
ontwikkelingen op dit terrein is te vinden
op de websites van het Centraal Bureau
voor de Statistiek en de wikipedia-bladzijde:
'Gemeentelijke herindeling in Nederland'.
Ook al is er in de pers betrekkelijk weinig
aandacht voor de gevolgen voor de his
torische raadhuizen van de vele fusiege
meenten, binnen Heemschut is dit zeker
niet onopgemerkt gebleven. Al vele tien
tallen keren heeft de vereniging zich sterk
gemaakt voor het belang van (voormalige)
historische raadhuizen: van Aardenburg tot
't Zand en van Graft tot Almelo.
Inmiddels beperkt de sluiting en het verdwij
nen van de raadhuizen zich niet meer tot
de kleinere dorpen. Het fusieproces raakt
tegenwoordig naast vele al eerder gecre-
eerde fusiegemeenten ook diverse klei
nere en middelgrote steden met als directe
gevolg de sluiting en herbestemming van
talloze raadhuizen. Procentueel is het totale
aantal sluitingen intussen beduidend groter
dan bij de kerken, maar over raadhuizen
maakt de publieke opinie zich minder druk.
Niet alleen vanuit het algemene erfgoed-
belang is de ontmanteling van deze raad
huizen te betreuren, maar zeker ook vanuit
kunst-, architectuur- en interieurhistorisch
oogpunt. Immers raadhuizen behoren tot
de best gedocumenteerde gebouwtypes
van ons land. Een uitzondering daargelaten,
bevinden zich in de gemeentelijke archieven
de documentatie en rekeningen voor zowel
het gebouw als de aankleding en inrichting
ervan. Dit uiteraard als verantwoording voor
de besteding van publieke gelden.
Een ander aspect is dat raadhuizen veel
meer zijn én altijd veel meer waren dan lou
ter alleen een bestuurlijk centrum. Het zijn
ook uitingen van lokale trots en identiteit,
van zelfbewustzijn. Raadhuizen stralen de
Verloop aantal gemeenten.
1200
1000 I I
Hllllll
1851 1900 1960 1970 1980 1990 2000 2013
Bron: CBS en J. Oppenheim, Het Nederlandsche
gemeenterecht, Haarlem 1906, blz. 27
12 HEEMSCHUT december 2015
