L
De suikerfabrieken
Herbestemming van de gebouwen
«■r
1
doorgang door de dijk met openingen voor
vloedplanken (coupure) nog zichtbaar. Het
bestaan van een dergelijke schans bij een
havenmonding is uniek, reden waarom het
complex is aangewezen als een beschermd
rijksmonument.
De bestemming van het gebied is water
sportcentrum met jachtwerf, daaraan geli
eerde kleine bedrijven en beperkte woning
bouw. Dit alles in het kader van herstel en
herbestemming van de historisch belang
rijke gebouwen en structuren.
Belgische suikerfabrikanten, die na de val
van Napoleon met de winning van suiker uit
bieten zijn doorgegaan, zagen mogelijkhe
den om ook in Zeeland en West-Brabant
suikerbieten te laten telen. Maar omdat
dit voor de verwerking in de fabrieken tot
logistieke problemen leidde, probeerden zij
suikerfabrieken dichter bij de teeltgebieden
te vestigen.
Zo kwam een van de leden van de familie
Wittouck uitSint-Pieters-Leeuw (bij Brussel)
in Bergen op Zoom terecht, waar hij aan de
Zuidzijde Haven een groot aantal panden
opkocht en in 1863 een suikerfabriek ves
tigde. Omdat particuliere suikerfabrieken op
zich onvoldoende winstgevend zijn, besloten
de gezamenlijke suikerfabrikanten in 1899
een spiritusfabriek in Bergen op Zoom te
bouwen, die bijproducten van de suikerwin
ning omzet in alcohol en kalizouten.
De suikerfabriek Wittouck draaide voor
spoedig, totdat in de loop van de 20steeeuw
de capaciteit moest worden uitgebreid
vanwege de lage bietenprijzen. Dit lukte
onvoldoende en toen ook nog de Eerste
Wereldoorlog uitbrak, stond de Wittouck
op de rand van faillissement. De fabriek
werd verkocht aan de coöperatieve telers
vereniging 'Zeeland', die doordat de telers
zelf aandeelhouders zijn, rendabeler kon
draaien. Onder leiding van Dr. van Ginneken
werd de capaciteit van de Wittouck fabriek
vergroot en startte men in 1917 de eerste
campagne onder de naam 'Zeeland'. Aan
de overkant in de Geertruidapolder werd
een geheel nieuwe voorfabriek gebouwd.
Omdat de gemeente Bergen op Zoom geen
kans zag de benodigde havenuitbreiding
te realiseren, leggen staf en medewerkers
van de 'Zeeland' zelf de Zeelandhaven aan.
De firma Krupp krijgt de opdracht om drie
hallen te bouwen, waarin wasmolens, snij
machines, diffusiebatterijen, sapzuivering
en een grote pulpdroger een onderkomen
vinden. Zij doen dit binnen het tijdsbestek
van een jaar en in 1921 kan de modernste
fabriek van Europa met haar eerste cam
pagne beginnen. Eerst wordt uitsluitend
Bergen op Zoom won in 2014 de BNG
Bank prijs voor de beste Erfgoedge
meente van Nederland.
'Bergen op Zoom met haar straat
beeld, pleinenplan, stadstuinen en
herbestemmingen is een stad die
haar verouderend uiterlijk tot in de
puntjes blijft verzorgen. Het is een
gemeente die op veel erfgoedbor
den tegelijk schaakt en die breed,
bestendig en bewust bezig is met
haar erfgoed', aldus de jury. De BNG
Bank Erfgoedprijs is bedoeld om
gemeenten te stimuleren effectief
erfgoedbeleid te voeren en elkaar
op dat gebied te inspireren. Het Erf
goedplatform van Kunsten '92, een
samenwerkingsverband van een twin
tigtal erfgoedorganisaties, is initia
tiefnemer van de prijs. In september
ontvangt Bergen op Zoom de vrijwil
ligers van de Open Monumenten
dag tijdens de landelijke aftrap van
Nederlands grootste publieksevene
ment voor het gebouwde erfgoed.
ruwsuiker geproduceerd, maar vanaf 1926
start de coöperatie ook met het raffineren.
Als in de twintiger jaren van de 20ste eeuw
door overproductie de bieten- en suiker
prijzen kelderen, moet de suikerindustrie
inkrimpen. Het wekte in binnen- en buiten
land verbazing dat deze moderne suikerfa
briek in 1929 de poorten moest sluiten.
Na de sluiting werden de machines en losse
onderdelen verkocht. Twee fabriekshallen,
administratie, personeelsbedrijven en direc
teurswoning aan de Zuidzijde Haven werden
herbestemd tot respectievelijk bedrijfsver
zamelgebouw, restaurant en woonhuis.
2P In 1952 werd het suikermagazijn aan de
CD
m Wittoucksingel (nu Van Konijnenburgweg)
~d
omgebouwd tot onderzoeksinstituut IRS.
cd
y De drie hallen in de Geertruidapolder
bleven geruime tijd leeg staan. Defensie
Hal 1 van
De Zeeland 1 J
voor de
herbestemming. if
Mm
