Vijfenveertig jaar geleden, in 1970, vroeg de stichting Tussen Vecht en
Eem' voor de vesting Naarden de status van beschermd stadsgezicht
aan. De aanwijzingsprocedure startte tien jaar later en de aanwijzing
vond plaats op 12 december 1985. Het duurde daarna nog tot 1999
voordat het daaruit voortvloeiende conserverende bestemmingsplan
gereed was. Inmiddels staat de vesting op de nomatie om te worden
overgedragen door het Rijk aan de Nationale Monumentenorganisatie.
Carlos Scheltema
.-4 vi
i ,r\
V,'-" V®y
De stad en de gebouwen
De vestingwerken
De vesting Naarden
De plattegrond door Jacob van Deventer.
Afbeelding uit het op p. 45 besproken boek.
We starten in het jaar 1351, alhoewel eer
der sprake was van een stad Naarden, ver
moedelijk ook met de bijbehorende rechten.
Graaf Willem V van Holland, uit het Beierse
Huis, verleende in 1351 aan de Naarders,
die uit hun door een plaatselijke bende ver
woeste en vervolgens door de zee verzwol
gen stad verdreven waren, het privilege om
een nieuwe stad te bouwen. De plaats die
de graaf daarvoor uitkoos was strategisch
gelegen op een smalle doorgang, inge
klemd tussen de Zuiderzee en grote moe
rassen. Ter beveiliging van het Graafschap
Holland was het gewenst om die doorgang
met een stad af te grendelen. De oudst
bekende plattegrond van de stad is tevens
heel betrouwbaar. De cartograaf Jacob
van Deventer heeft alle steden in de Noor
delijke en Zuidelijke Nederlanden vanaf
1599 in opdracht van Filips II, koning van
Spanje, in kaart gebracht. Op die platte
grond is de stad omgeven door een stads
muur met torens en poorten. Het straten
plan bestaat tot op de dag van vandaag
vrijwel ongewijzigd.
Op de stadsplattegrond zijn drie gebouwen
iets gedetailleerder zichtbaar. In het mid
den van de stad de Grote of Sint Vituskerk,
waarvan de bouw in 1380 begon. Ten noor
den van de kerk een klooster, waarvan nu
nog een kapel resteert, waarin het mauso
leum van de Moravische theoloog en peda
goog Jan Amos Comenius is gevestigd. Ten
zuiden van de kerk een gebouw dat toen het
stadhuis was en dat nu bekend is als Het
Spaanse Huis, waarin het Weegschaalmu
seum is onderbracht.
Latere gebouwen zijn het huidige stadhuis
dat dateert van 1601, een fraai voorbeeld
van Hollandse renaissancestijl, en het
Arsenaal dat dateert uit 1688. Uit de 17de
en 18de eeuw dateren onder andere drie
woonhuizen, eigendom zijn van de Vereni
ging Hendrick de Keyser, en enige andere
woonhuizen. Twee kerken en de meeste
woonhuizen zijn in de 19de en 20ste eeuw
gebouwd.
Het bijzondere van Naarden is de combina
tie van de stad en zijn vestingwerken die de
stad volledig omringen. De middeleeuwse
stadsmuur is door de Spanjaarden in 1572
gesloopt. Boven de grond is er niets meer
van te zien. Al in 1574 werden vestingwer
ken met bastions (bolwerken) gebouwd naar
nieuwe vestingbouwkundige inzichten, maar
de vorm van de bastions was nog vrij primi
tief. Deze vestingwerken hebben ongeveer
een eeuw lang bestaan; ook hiervan is niets
meer te zien. In het laatste kwart van de 17de
eeuw zijn tijdens het stadhouderschap van
prins Willem lil de vestingwerken gebouwd,
die tot op de dag van vandaag nog volledig
aanwezig zijn. Er was oorlogsdreiging met
Frankrijk als voornaamste vijand. Het gevaar
van een aanval kwam hoofdzakelijk vanuit
zee, de toenmalige Zuiderzee. Daarom werd
34 HEEMSCHUT maart 2015
