Damnatio memoriae
Verhalen en rituelen
Erfgoededucatie
Groei ledenaantal
Volgens Gijsbers is de belangstelling voor
historie en erfgoed in de afgelopen decen
nia enorm gegroeid: 'Dat proces is nog lang
niet ten einde. Tegelijkertijd trekt de over
heid zich terug uit het veld. Dat schept kan
sen voor een onafhankelijke, deskundige en
bevlogen vereniging als Heemschut. Dit is
een scharniermoment, het komt er op aan
om nu samen koers te kiezen.'
De redding van de Titus Brandsmakapel in
Nijmegen is een voorbeeld van de aanpak
en denkwijze van Gijsbers, die studeerde
in Nijmegen en Rome. In 1997 was hij lid
van de Nijmeegse Monumentencommis
sie: 'Daar kregen we te maken met een
plan om de kapel te slopen. De deal was al
gesloten. Gemeente, eigenaar en project
ontwikkelaar waren het eens. Daar trok ik
een grens, dit mocht niet gebeuren. Op de
barricaden dus.'
Voor wie het niet weet: Titus Brandsma
(1881-1942) was hoogleraar en priester
en verzette zich als anti-nazistische rector
van de Nijmeegse universiteit fel tegen de
jodenvervolging. Een moedige man, die ein
digde in Dachau. De Titus Brandsmakapel
markeert de plek waar hij in Nijmegen werd
opgepakt. Gijsbers: 'Het was de bedoeling
een deel van de inventaris en daarmee dus
van liturgie, herinnering en verering te ver
plaatsen naar een kerk verderop. Dit gesol,
in de kern een 'damnatio memoriae', aange
jaagd door een planologie zonder oog voor
erfgoed, vond ik Brandsma onwaardig'.
Samen met anderen verzette Gijsbers zich
met succes tegen sloop en verplaatsing:
'ledereen voelt nu aan dat gebouwen als
de Brandsmakapel centrale sporen zijn in
de geschiedenis van mens, gemeenschap
en stad. Heilige plekken, waar betekenis,
emotie en herinnering samensmelten. We
gaan ervoor op pad, naar Rome, Jeruzalem
of New York. Zolang Heemschut bestaat zal
het niet gebeuren dat vergelijkbaar erfgoed
dichtbij huis wordt prijs gegeven aan old
school planologie en stedenbouw.'
In de Titus Brandsmakapel komen alle
aspecten van modern erfgoedbehoud
samen. Materieel en immaterieel erfgoed,
heden en verleden, beeldende kunst, archi
tectuur, devotie en sentiment.
Terugblikkend op 1997 constateert Gijsbers
dat het opmerkelijk is dat maar weinig Nij-
megenaren protesteerden tegen de sloop.
Net als in het geval van de historische bene
denstad gaf de burgerij haar unieke erfgoed
zonder slag of stoot prijs: 'Talloze malen
maakte Heemschut in de afgelopen eeuw
in dit soort gevallen het verschil. Dat deden
we door middel van actie en protest. Daar
zijn we erg goed in geworden. Maar ik zie
ook kansen voor een krachtiger rol van onze
vereniging in het voortraject. Daarbij zijn
draagvlak, participatie, interactie en voor
lichting cruciaal.'
Dat geldt ook voor educatie: 'Jonge men
sen vertrouwd maken met erfgoed, materi
eel en immaterieel. Met dat van henzelf en
met dat van het verleden, dichtbij en ver
der weg. Erfgoed positioneren als een van
zelfsprekend onderdeel van ons bestaan,
net als natuur, sport en muziek. Weg uit
het strikt elitaire domein. Toen ik directeur
was van het Nederlands Openluchtmu
seum in Arnhem, wilde ik een botsauto-
baan in huis halen. Dat plan maakte veel
los. Bij iedereen.'
Educatie biedt ook kansen voor Heemschut
als het gaat om het verjongen van het
ledenbestand: 'We kunnen samenwerking
zoeken met de RCE, die op zoek is naar
meer maatschappelijk draagvlak en veran
kering en verder met UNESCO, BOEI, Cuy-
persgenootschap, Hendrik de Keyser, Fien,
VIE (Centrum voor Volkscultuur en Imma
terieel Erfgoed) en Natuurmonumenten.
Als we de handen ineen slaan en daarbij
bijvoorbeeld ook opleidingen als de Rein-
wardt Academie, VU, UVA of TU Delft en de
Open Monumentendag betrekken, kunnen
we meer jongeren vertrouwd maken met
erfgoed en betrekken bij de doelstellingen
van Heemschut.'
'Wil je die kansen pakken, dan heb je een
combinatie nodig van professionaliteit,
kennis, draagvlak, contacten en bevlogen
heid. En dat is precies wat Heemschut te
bieden heeft. De duizenden leden zorgen
voor draagvlak en massa; de verschillende
Heemschut commissies onderhouden de
relevante lokale en regionale netwerken en
ondernemen concrete acties. Het landelijk
bureau in Amsterdam verbindt en faciliteert
de regio's en zorgt voor training en vorming.
Directeur Karei Loeff positioneert Heem
schut landelijk en ontwikkelt de vereniging
stap voor stap tot centrale speler in de erf
goedwereld. Zo kan je iets bereiken. Samen
met anderen, powered by Heemschut.'
Gijsbers onderkent dat er soms spanning
ontstaat tussen de regionale commissies
en de landelijke organisatie: 'Daar komen
we samen uit. De structuur van de ver
eniging klopt in grote lijnen en de beno
digde veranderingen zijn aangegeven in
het rapport van de commissie verbeterin
gen. De aanbevelingen van dat rapport ga
ik, samen met de leden en het landelijke
bureau, uitvoeren.'
En dan is er het dalende ledental. Heem
schut is niet de enige vereniging die ermee
te kampen heeft, maar dat verandert niets
aan het probleem. Er is wel iets aan te
doen, denkt Gijsbers: 'Met erfgoededu
catie kun je meer mensen bewust maken
van de waarde van erfgoed. De manier
waarop het Concertgebouw werkt, is een
voorbeeld van een meer marktgerichte
benadering. Daar boren ze nieuwe
bezoekersstromen aan onder het motto
'Tempel zonder Drempel' en met verbluf
fend effect. Heemschut heeft met de
Young Professionals al een uitstekend ini
tiatief genomen. We hoeven ons niet neer
te leggen bij de krimp van het ledenaantal.
Integendeel, op den duur voorzie ik eerder
groei voor de vereniging.'
december 2014 HEEMSCHUT 33
