L
Aantasting
1
Saba meet slechts dertien vierkante kilo
meter. Het eiland kent steile hellingen en
heeft een mild klimaat. Het cultureel erf
goed in de vorm van houten cottages komt
in het ruige landschap goed tot zijn recht.
Rond 1645 landde een groep Hollandse
kolonisten vanuit St. Eustatius en stichtte
er een permanente nederzetting. Na ruim
vijftig jaar van strijd tussen Fransen, Engel
sen en Hollanders, kwam Saba eind 17de
eeuw onder supervisie van het Hollandse
St. Eustatius. Tot het einde van de Tweede
Wereldoorlog was Saba een geïsoleerde,
maar zelfvoorzienende gemeenschap. De
huidige eilandbewoners, geboren en geto
gen Sabanen, zijn oorspronkelijk afkomstig
uit Zeeland, Engeland, Ierland of Schotland.
De oudste bewoningsgeschiedenis gaat
echter terug tot de precolumbiaanse peri
ode. In 2013 zijn er op het eiland vitrines
geplaatst met artefacten en andere sporen
van de indianenstammen die Saba voor de
kolonisatie bevolkten.
Saba vormt samen met St. Eustatius en St.
Maarten het bovenwindse deel van de voor
malige Nederlandse Antillen. De Beneden
windse eilanden Aruba, Bonaire en Curagao
liggen ongeveer 900 km zuidelijker, voor de
kust van Venezuela. Bij elkaar leven op het
eiland ca 1.900 mensen. Door de komst
van het vliegveld in 1963 is het toerisme,
waaronder duiktoerisme, op gang gekomen.
De aanwezigheid van de Saba University
heeft in korte tijd het aantal bewoners met
600 doen toenemen.
De monumentale cottages zijn verspreid
over het eiland terug te vinden in plaatsen
met intrigerende namen als Heli's Gate,
Windwardside, St. John's en The Bottom.
The Bottom is de hoofdstad van het eiland.
Hier bevinden zich de bestuursgebouwen
en de residentie van de gouverneur. The
Bottom telt een veertigtal historisch waar
devolle gebouwen en Windwardside rond de
zeventig. De gevels van de oorspronkelijke
woningen zijn bedekt met wit geschilderde
houten shingles (houten plankjes afge
leid van het Duitse woord Schindel) of wit
geschilderde houten delen. De roodgeverfde
shingles op het dak zijn beeldbepalend in
het landschap. De luiken zijn geschilderd
in de kleuren wit en groen en de boeiboor-
den en de veranda's zijn veelal afgewerkt
met zogenaamde gingerbread-sierlijsten.
De kenmerken van de huizen dienen vol
gens een 'voorschrift' van de toenmalige Lt.
Governor Wycliff Smith van 21 juli 1986 te
worden gerespecteerd. Behalve de wonin
gen is ook het stratenpatroon op het eiland
onveranderd, evenals de terreinafscheidin
gen, die bestaan uit natuursteen. Opvallend
zijn ook de kleine begraafplaatsjes in de
particuliere tuinen van de cottages. Soms
gaat het om één of twee zerken, het kunnen
er ook tien zijn.
Op het eerste oog lijkt er dus sprake te zijn
van een 'Unspoiled Queen'. Echter, duide
lijke beschermende regels ontbreken. Wie
beter kijkt en vaker terugkeert ervaart dat.
Hoewel het lijkt alsof het eiland nog steeds
lieflijk en onbedorven is, staan de cul
tuurhistorische waarden sterk onder druk.
Slechts een relatief kleine driehoek vanaf
de sulfaatmijn tot aan de top van het eiland
is aangemerkt als beschermd natuurmo
nument. Voorts is het 'onderwaterpark'
rondom het eiland goed beschermd.
Vanaf 1985 is door de auteur van dit artikel
en prof. dr. ir. L.C. Temminck Groll uitge
breid onderzoek verricht naar de geschiede
nis, de typologie en de invloeden van buiten
met betrekking tot de typisch Sabaanse
cottages. Toen werd al gepleit om maat
regelen ter bescherming van dit cultureel
erfgoed te nemen. Aan de hand van deze
studie kon een monumentenregister wor
den opgesteld. Waardenstellingen voor
een tiental monumentale objecten werden
vervaardigd en aangeboden aan de gezag
hebber. Aanwijzingsbeschikkingen konden
worden verstuurd en het eiland zou daarna
hebben kunnen beschikken over een gevuld
monumentenregister. In 1989 kwam er een
Monumentenlandsverordening. In 2010
werd een 'Monumenteneilandsverordening
juni 2014 HEEMSCHUT 7
Dezelfde plek in The Bottom voor de nieuwbouw. Situatie 1986.
