Het is boerderijen niet
altijd aan te zien dat ze
een belangrijke cultuur
historische waarde
vertegenwoordigen
De opgave
Voor wie bedoeld?
heid van de steden goed ontwikkelende
sector (inmiddels circa 11.000 bedrijven),
richt zich op plattelandsvernieuwing door
middel van multifunctionele landbouw. De
bedrijven combineren minimaal twee ver
schillende activiteiten waarvan er minstens
één betrekking heeft op de traditionele
landbouw. Daarnaast gaat het om boerde
rijeducatie (met name kennis van voedsel
productie), agrarische kinderopvang, agra
risch natuurbeheer (op perceelniveau, maar
steeds meer op gebiedsniveau), recreatie
en toerisme, verkoop van streekproducten
en zorglandbouw.
Naast vernieuwde agrarische activiteiten
is de vrijkomende boerderij door velen al
eerder ontdekt als uitstekende plek om te
wonen en te werken. In het oog springende
projecten zijn er vele. Zie bijvoorbeeld de
Erfgoed balans 2009 die aangeeft dat inmid
dels niet minder dan ruim 50.000 boerde
rijen een andere dan de oorspronkelijke
agrarische bestemming hebben gevonden.
Nieuwe functies zijn bijvoorbeeld: galeries,
winkels, hospices, theeschenkerijen, kanto
ren voor kleine ondernemingen, zorgcentra,
enz. En als het gaat om wonen, dan zijn er
de knoop-erven. En de paardenbakken...
De waarde van het landelijk areaal, voor
zover niet bedoeld voor bewoning, natuur of
infrastructuur, wordt in hoge mate bepaald
door het gebruik dat er van dat land wordt
gemaakt. De grootgebruiker is nog steeds
de agrarische sector. Ook in de huidige ont
wikkelingen waarin de agrarische onderne
mer zich genoodzaakt weet voortdurend te
vernieuwen en schaalvergroting toe te pas
sen om het hoofd boven water te houden,
heeft het overgrote deel van het buitenge
bied een agrarische bestemming: meer dan
de helft van het totale Nederlandse grond
oppervlak (het water niet meegeteld).
Heel anders ligt het als je kijkt naar het
gebruik van de boerderijen zelf. Van de
al genoemde 90.000 oudere boerderijen
(gebouwd vóór 1965) is nog slechts een
derde als volwaardig agrarisch bedrijf in
gebruik. En dat wordt gestaag minder: er
stoppen per week gemiddeld zo'n 35 boe
ren met hun bedrijf. De grond wordt ver
kocht aan de buurman-boer die verder gaat.
Wellicht anders dan bij meer in het oog
springende monumentale gebouwen, is het
boerderijen niet altijd aan te zien dat ze
een belangrijke cultuurhistorische waarde
vertegenwoordigen. Dat komt omdat boe
ren genoodzaakt waren (en nog steeds zijn)
hun huis en bijgebouwen voortdurend aan
te passen aan de bedrijfsmatige behoefte.
Geen gebouwencomplex dat zo vaak werd
veranderd, vergroot, samengevoegd, afge
broken en weer opgebouwd als een boer
derij. Waar het agrarisch bedrijf actief wordt
uitgeoefend, is het vaak niet praktisch al
te zeer rekening te houden met de behou-
denswaardige karakteristieken van het boe
renhuis en -erf.
Ongeveer 6500 boerderijen hebben de sta
tus van rijksmonument, daarnaast zijn er
nog zo'n 4 a 5000 gemeentelijke of provin
ciale monumenten. Kortom: nog zo'n 88%
van de historische boerderijen is onttrokken
aan gericht toezicht op monumentale waar
den (zie ook het artikel van Judith Toebast
in Heemschut, december 2011).
De opgave waar politiek, belangengroepen,
ondernemers en eigenaren voor staan, is
om in deze zich in hoog tempo voltrekkende
veranderingen, beleid te ontwikkelen en toe
te passen. Kansrijke initiatieven te ontwik
kelen teneinde een nieuwe economische
basis te creëren om het buitengebied leef
baar en aantrekkelijk te houden. En in het
kader van Het Jaar van de Boerderij 2013:
om het cultuurhistorisch belang van agra
risch erfgoed te midden van deze ontwikke
lingen te benadrukken en te voorkomen dat
juist dit aspect in het geweld ondersneeuwt.
Het Jaar van de Boerderij 2013 richt zich
met haar programmaonderdelen op een
breed publiek van mensen die te maken
hebben mét, of gewoonweg geïnteresseerd
zijn in boerderijen. In de eerste plaats zijn
dat de eigenaren. Deels betreft het nog
steeds de boeren die een volwaardig of een
multifunctioneel agrarisch bedrijf uitoefe
nen, deels gaat het om ondernemers met
niet-agrarische activiteiten. Het programma
biedt eigenaren alle gelegenheid inspiratie
en kennis op te doen. Desgewenst biedt het
hen houvast in de vorm van nuttige informa
tie en contacten bij het nemen van beslis
singen ten aanzien van instandhouding van
8 HEEMSCHUT maart 2013
Eenroedige bergkap bij Zelhem.