Er zijn in Nederland nog
zo'n 90.000 historische
boerderijen te vinden
De balans opmaken
Herbestemming
Ewoud van Arkel
Hoewel het Jaar van de Boerderij 2003 bij
velen nog vrij vers in het geheugen ligt, is
het toch zaak om nu weer eens te kijken
hoe het staat met het agrarisch erfgoed.
In de eerste plaats vindt dat zijn reden in
de omvang van het werkterrein. In de voor
gaande decennia - met name in de jaren
'70, '80 en '90 - is weliswaar een behoor
lijk groot aantal historische boerderijen en
bijgebouwen door sloop van de aardbodem
verdwenen, maar de huidige voorraad is nog
aanzienlijk. Er zijn in Nederland, verspreid
over alle provincies naar schatting - pre
cieze cijfers zijn niet voorhanden - nog zo'n
90.000 historische boerderijen te vinden,
inclusief de boerderijen uit de naoorlogse
Wederopbouwperiode. Dat is een zeer
omvangrijk werkterrein, een grote rijkdom
aan agrarisch erfgoed: vaak prachtige boer
derijen en erven die in veel gevallen uiter
mate geschikt zijn om ruimte te geven aan
nieuwe, economisch kansrijke initiatieven.
Belangrijke tweede reden is dat de drei
ging van sloop nog steeds niet geweken is.
Het Jaar 2003 heeft op effectieve wijze de
aandacht gevraagd en gekregen voor de
problematiek van het slinkend agrarisch
erfgoed. Het heeft zeker de alertheid ver
groot en bovendien een aantal in potentie
bruikbare handvatten opgeleverd. Echter, in
de afgelopen jaren zijn de omstandigheden
die bepalend zijn voor effectieve bescher
ming bepaald niet verbeterd. Economische,
ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke ont
wikkelingen grijpen sterk op elkaar in en dat
heeft gezorgd voor een klimaat dat zacht
gezegd niet erg gunstig is voor het behoud
van historische boerderijen en erven.
Toch is er ook een perspectief biedende
omstandigheid die maakt dat het zeker de
moeite waard is om juist nu Het Jaar van de
Boerderij 2013 te organiseren. Onder het
samenvattende begrip herbestemming is
land: leegstand en herbestemming' werd
in 2008 de toon gezet. Op dat moment
werden 80 leegstaande boerderijen geteld,
maar hoogstwaarschijnlijk waren het er
aanzienlijk meer. De uitdaging is inmid
dels opgepakt door de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed met het in 2010 gestarte
Nationaal Programma Herbestemming.
Voor Het Jaar van de Boerderij 2013 is het
hoofdthema het vinden van het antwoord
op de vraag: wat betekent herbestemming
voor agrarisch erfgoed?
Hoewel herbestemming van historische boer
derijen in de beeldvorming nogal bescheiden
overkomt (veel aandacht gaat uit naar ker
ken, fabrieken, scholen, etc.) is, zo hebben
we gezien, het aantal objecten groot. Wel
beschouwd levert elk geheel of gedeeltelijk
stoppend agrarisch bedrijf de noodzaak voor
functiewijziging van gebouw en erf.
In de eerste plaats lijkt de zogenaamde
verbrede landbouw goede kansen te bie
den voor het behoud van agrarisch erf
goed. Deze zich onder meer in de nabij-
Nevenzel bij Den Ham (Eerde).
het streven naar 'behoud door ontwikkeling'
van het cultureel, en dus ook van het agra
risch erfgoed, in de afgelopen jaren hoog op
de agenda komen te staan.
In het Jaar 2003 werd al vastgesteld dat
door veranderende arbeidsvoorkeuren en
bijbehorende leefgewoontes, door de ver
stedelijking en door de stijgende grond-
prijzen, veel boerderijen hun oorspronkelijk
agrarische functie hebben verloren of op
korte termijn verliezen. Voor de vrijkomende
gebouwen restten in principe twee moge
lijkheden: sloop of hergebruik. De in voor
gaande decennia ogenschijnlijk onstuitbare
neiging tot drastische sloop lijkt verminderd
te zijn en (het streven naar) hergebruik is
intussen voorzichtig aan de norm aan het
worden.
Door het project 'De Oude Kaart van Neder-
maart 2013 HEEMSCHUT 7
