den gebruikt waren Romeins. De Romeinen
introduceerden de dakpan in onze streken,
dit waren grote vlakke tegels met aan de
zijkant opstaande randen; de Tegula. Bij
de aansluiting op de naad van de pannen
werd deze dan weer afgedekt met een
gebogen dakpan - model halve cilinder - de
Imbrix. Het was dus een tweeledig dakbe
dekkingssysteem. Met het ineenstorten
van het Romeinse rijk verdwijnen de dak
pannen, evenals baksteen. De huizen zijn
in de vroege middeleeuwen van hout, op
de daken ligt riet en stro. Pas later in de
middeleeuwen komt de dakpan weer op.
Vermoedelijk deed men de kennis over het
bestaan van gebakken dakpannen op in Ita
lië en Griekenland, landen die onder andere
door Pelgrimgangers onder leiding van de
kloosterorders werden bezocht. We zien in
de middeleeuwen de opkomst van holle en
bolle pannen, die zich later evolueerden tot
de moderne dakpannen. In onze historische
binnensteden zijn nog vele panden met een
middeleeuwse oorsprong. Daken die nog
voorzien zijn van hun middeleeuwse dak
bedekking zijn echter zeer zeldzaam gewor
den. Onder andere kunnen we deze nog
vinden in Groningen, Kampen en Zutphen.
In de zeventiende- en de achttiende eeuw
beheerst de (rode) holle pan het stads
beeld. De echt grote variatie ontstaat pas in
de negentiende eeuw. Nieuwe typen als de
Tuiles du Nord, de Muldenpan en de Kruis-
pan (Bouletpan) worden populair. Tevens
worden na ca. 1880 de bestaande holle
pannen in verbeterde versies op de markt
gebracht, te weten de verbeterde - en de
opnieuw verbeterde holle pan, oftewel de
VH en de OVH. Al deze pannen zijn enkel
dekkers, dus eenledige dakbedekking. Met
de opkomst van het platte dak, met name
na de oorlog, verliest de dakpan sterk aan
terrein. In de jaren zeventigen tachtig wordt
de keramische dakpan vervolgens bijna vol
ledig verdrongen door de betonpan. Sinds
de jaren negentig beleeft de keramische
dakpan een revival, in vele nieuwbouwwij
ken zijn weer traditionele daken zichtbaar'.
Mombers is kritisch over de restauratie van
monumentale daken. 'Geconstateerd moet
Het museum herbergt op een klein oppervlak een unieke schat aan historische dakpannen.
worden dat er nog veel fout gaat. Er is nog
onvoldoende bewustzijn van het belang van
het behoud van oude dakpannen. Vaak zie
je dat nog goede historische dakpannen in
de container verdwijnen. Vooral bij de res
tauratie van particuliere woonhuizen gaat
veel fout. Veelal komt de dakpannenhandel,
die meestal voorstelt om de dakbedekking
integraal te vervangen. Dat is immers voor
hem het meest profijtelijk. Gemeentelijke
monumentenzorgers worden in dergelijke
gevallen meestal ook niet (tijdig) ingescha
keld. Er wordt veelal niet gekeken of (een
deel van) de oorspronkelijke dakpannen
behouden kan blijven. Men smijt simpelweg
alles in de container. Dit is niet alleen ver
nietiging van historisch bouwmateriaal, het
past ook niet bij het streven naar duurzaam
heid. Ook is zichtbaar dat de nieuwe pan
nen vaak net anders zijn. Zo komt het bij
voorbeeld vaak voor dat oude holle pannen
door verbeterde of opnieuw verbeterde holle
pannen worden vervangen. Dat lijkt voor de
leek een klein verschil, maar het kan een
karakter van een pand sterk veranderen.
Een voorzichtiger benadering van onze his
torische daken is nodig, om het historische
aangezicht van panden beter te kunnen
behouden. Inzet en betrokkenheid van de
gemeentelijke monumentenzorgers en erf
goedverenigingen is daarom van belang.
Meer bewustwording en kennis is nodig.
Een goed gebakken pan gaat ongeveer 300
jaar mee! Wat weinig mensen weten is dat
Het kerkje van Alem in de Bommelerwaard.
historische dakpannen over het algemeen
nog goed verkrijgbaar zijn. Er zijn enkele
grote handelaren in historische bouwmate
rialen in Nederland die de meeste soorten
pannen wel in huis hebben. Bij de restaura
tie van een monumentaal dak verdient het
de voorkeur om bij een handelaar in twee
dehands bouwmaterialen pannen te kopen,
om vervolgens alleen de pannen te vervan
gen die echt te slecht zijn om te behouden'.
Meer informatie over het dakpannen-
museum is te vinden op www.dakpannen-
museum.nl m
maart 2013 HEEMSCHUT 25
