Bescherming en ruimtelijke dynamiek
400 jaar
grachtengordel
Dr. Jaap EvertAbrahamse
In 2013 wordt in Amsterdam - samen met een
groot aantal andere jubilea - het 400-jarig
bestaan van de grachtengordel groots gevierd.
Dat is niet het enige feestje: de grachtengordel is
na een lange procedure in 2010 werelderfgoed
geworden. De status van werelderfgoed heeft
niet direct praktische conseguenties, maar moet
in de eerste plaats worden gezien als een erken
ning van de waarde van de grachtengordel en
het beheer ervan, en daarmee voor het werk van
de gemeente, de rijksoverheid, monumentenor
ganisaties, belangenverenigingen, woningcor
poraties en particuliere eigenaren.
De binnenstad stond ook zonder werelderf-
goedstatus onder een relatief streng regime.
Daarmee is sprake van bestuurlijke continuïteit:
al vanaf de aanleg stelt de stedelijke overheid
relatief strenge eisen aan bebouwing en gebruik
van de grachtengordel. Tegelijkertijd kent de
binnenstad een grote functionele dynamiek in
vergelijking met andere stadsdelen en andere
werelderfgoedsites.
De aanleg van de grachtengordel
De oorsprong van de grachtengordel ligt in de
jaren na de val van Antwerpen in 1585, toen
Amsterdam werd geconfronteerd met een
ongehoorde bevolkingstoename. Deze leidde
aanvankelijk tot een spectaculaire groei van de
voorsteden en kort daarop tot de eerste grote
stadsuitbreiding van de zeventiende eeuw.
In 1609 kreeg Amsterdam toestemming van
de Staten van Holland om het stedelijk rechts
gebied te mogen uitbreiden. Het jaar daarna
begon Amsterdam met de aanleg van een nieuw
havengebied: de westelijke eilanden. Aanvanke
lijk was een vergroting rondom gepland, maar
gaandeweg werd deze beperkt tot de westzijde
van de stad. Deze wordt ook wel de derde ver
groting genoemd.
In 1613 werd een nieuwe fortificatie aan
gelegd. Toen die klaar was begon men met de
invulling van de stadsuitbreiding. Een groot
deel van de voorstad, de huidige Jordaan, bleef
bestaan om de bewoners niet teveel tegen de
haren in te strijken. Dat leidde tot het uiteenval
len van de stadsuitbreiding in onderdelen. De
belangrijkste vernieuwing lag in het creëren van
een gebied dat uitsluitend voor het wonen werd
bestemd. Met de aanleg van de grachtengordel
werd een nieuw stedelijk woonmilieu gecre-
eerd. Strenge regelgeving sloot andere functies
uit. Dit woongebied onderscheidde zich duide
lijk van het stadshart erbinnen en de werkstad
erbuiten. De Herengracht was de best georga-
MET THIVII/RGHEi
en. M>eriUn.verchocb Ij- lorubir,
JJranJtUctrt- tnde. bantemerftrae
De grond langs de grachten werd op een veiling verkocht aan de hoogstbiedende. De percelen
werden aangegeven op dergelijke uitgiftekaartjes, die voorafgaand aan de veiling werden gedrukt.
6 HEEMSCHUT december 2012
