Discussie
Derde Duitslandreis
Het besmette verleden van Heimatsehutz
Tussen enkele leden van Heemschut is in de loop van 2011 discussie ont
staan over de twee artikelen die in het augustusnummer stonden ter voor
bereiding van de ledenreis naar Duitsland, de bakermat van de erfgoedbe-
seherming. Niet de reis stond ter discussie, maar wel de rol en het besmette
verleden van de Heimatsehutz.
In de tweede helft van september volgend
jaar wordt waarschijnlijk voor de derde
maal de jubileumreis naar Saksen gemaakt.
Meer hierover in het decembernummer.
Volgens Wolters is in de artikelen ook onvol
doende benadrukt dat de Heimatschutzbund
actief deel uit maakte van de ideologie van het
nationaalsoeialisme. 'Het is niet zo dat de Bund
Heimatsehutz zich heeft laten gebruiken door
de nazi-ideologie. Zij was er een actief déél
van!' Met name de rol die de eerste voorzitter
van de Bund, Paul Schultze-Naumburg na de
Eerste Wereldoorlog speelde, is kwalijk, vindt
Wolters. In de eerste jaren van de twintigste
eeuw betoonde Schultze-Naumburg zich nog
een verdienstelijk architect, na 1920 radica
liseerde hij heel sterk. Zo publiceerde hij in
1928 in zijn boek 'Kunst und Rasse' foto's van
psychisch en fysiek geretardeerde mensen, die
hij vergelijkt met naar zijn mening ontaarde
kunst- en bouwvormen. Deze Entartete kunst
opvatting leidde uiteindelijk tot het sluiten van
de Dessauer Bauhaussehool.
Volgens Broeren en Gijsbers is het een goed
plan verder uit te zoeken wat in de twintigste
eeuw de banden waren tussen de verschil
lende nationaal opererende organisaties. Wat
betreft het tweede bezwaar erkent Broeren,
zoals hij ook in het artikel heeft geschreven,
dat de Heimatschutzbund en de leden daarvan
een zeer ernstig besmet verleden hebben.
Broeren: 'Je kunt je echter wel afvragen of er
ook maar één Duits instituut uit die periode is
met schone handen. Hierbij moet niet vergeten
worden dat de leden van Bauhaus in Dessau
bepaald niet unaniem tegen de politiek van de
NSDAP waren: tot aan de sluiting zochten zij
aansluiting op het immense bouwprogramma
van de NSDAP. Een artikel hierover zou echter
waanzinnig uitgebreid worden, bovendien zie ik
dit als achterhaalde materie'.
Augsburg, Duitsland. Voor de Heimatsehutz was de wijk uit 1520 een belangrijk voorbeeld.
Foto Joep Broeren.
In de artikelen werd een zekere verwant
schap tussen Heemschut (1911) en de Bund
Heimatsehutz (1904-1908) onderkend door
de auteurs Joep Broeren en Ton Gijsbers.
Willem Wolters, oud-bestuurslid van
Heemschut, bestrijdt dit. Volgens Wol
ters was de Bund Heimatsehutz wel voor
Duitsland, maar niet in Europees verband
van belang.
Wolters: 'Mijn inhoudelijke bezwaren
richten zich in de eerste plaats op de uit
spraak van beide schrijvers dat de bakermat
van Heemschut bij de Bund Heimatsehutz
zou liggen. Mijn tweede bezwaar is de
stelling van Broeren, dat de Bund Heimat
sehutz zich in de naziperiode heeft laten
gebruiken voor de NSDAP-euItuurpolitiek.'
Wat de eerste stelling betreft reageert Wolters:
'Bij mijn zoektocht in de artikelen die over de
beginjaren van Heemschut handelen, heb ik geen
argument aangetroffen dat ook maar enig bewijs
vormt voor de stelling dat het gedaehtengoed
van Prof. Rudorff en Paul Schultze-Naum
burg leidend zou zijn geweest bij de oprichting
van Heemschut.' Wolters ziet, wat dit laatste
betreft, meer inspiratie in de publicaties van
monumentenbeschermer Jan Kalf, eind 19de
eeuw. 'De vormen waarheen men - in Duitsland
- terug wilde, werd van het begin af aan sterk
bepaald door (Duits)-Nationale ideaalbeelden'.
'Op Europees niveau kan de Bund Heimatsehutz
zich daarom niet opwerpen als bakermat van
bewegingen op het gebied van het particuliere
nationale erfgoed'.
september 2012 Heemschut 33