R'70
Het beeld van een weldadige
moderne stedenbouw kantelde
naar dat van een boosaardige
technocratische machine die
alles sloopte
In het Oude Westen werd het Rotterdams
buurtactivisme uitgevonden. In een door
sloop bedreigde wijk realiseerden bewoners
zich dat 'hun' stedelijk leven waardevol en het
behouden waard was, ondanks de zeer slechte
staat van woningen en straten. Bewoners
lieten daarom een alternatief plan maken
voor hun beruchte en levendige volkswijk. Het
'reconstructieplan Oude Westen' uit 1968 van
architect Pietro Hammei leidde uiteindelijk tot
een innovatief bestemmingsplan.
Ten grondslag aan het plan lag de bestaande
structuur, met een toegevoegde oost-west
route, die het langgerekte 196-eeuwse patroon
doorbrak. De nieuwbouwprojecten die op basis
van dit plan in het Oude Westen zijn gerea
liseerd zitten tussen de bestaande structuur
en een nieuw programma. Zo staan aan de
nieuwe oost-west route twee bouwblokken
met gemengde voorzieningen en een unieke
typologie. Het Asch van Wijekblok van bureau
Quist uit 1979 heeft in de plint een school en
andere buurtvoorzieningen. Woningen worden
ontsloten vanaf een binnenstraat op het eerste
niveau. Het andere gebouw, het Medisch
Centrumblok van bureau VDL (Verster Dijkstra
Loerakker) uit 1978, heeft dezelfde typologie,
dit keer op een taps toelopend kavel en met
een medisch centrum op de begane grond.
Het Aseh van Wijekblok is in zijn architectoni
sche uitwerking eenduidig en grootschalig. De
gevel is opgebouwd uit vierkante blokken in
donker baksteen op een glazige plint als basis.
Het Medisch Centrumblok heeft daarentegen
een meer hybride compositie, die monumentaal
en vlak is aan het plein en geleed met bakste
nen penanten aan de zijgevels. De binnenstraat
van het Aseh van Wijekblok is onbenut en leeg,
terwijl die van het Medisch Centrumblok oogt
als een collectief paradijs, waar bewoners zich
te buiten gaan aan planten, zitjes en ornamen
ten.
Waterproject
Begin jaren '70 groeide ook de onvrede over het
kille, zakelijke stadscentrum. Optimisme maakte
plaats voor heimwee naar de intimiteit en her
bergzaamheid van de vooroorlogse binnenstad.
Dit leidde niet tot een structurele herziening
van het Basisplan, maar wel tot een wijziging in
de invulling van de bouwterreinen. Een aantal
gerenommeerde architecten, zoals Jan Verhoe
ven, Jan Hoogstad, Piet Blom, Jaap Bakema,
Herman Herzberger en Dick Apon, de meesten
gelieerd aan de Forumgroep, kregen van het
gemeentecollege opdracht op een aantal lege
plekken 'herbergzame' projecten te ontwerpen
met wonen en stedelijke verblijfsruimte. Dit
leidde ook tot hernieuwde belangstelling voor
het historische water van Rotte, Haagse Veer en
Leuvehaven.
Dit was de aanleiding voor het 'Waterverband'
van Jan Hoogstad, waarin een wandelprome
nade van Hofplein tot Maas de verblijfskwaliteit
van de Hollandse waterstad terug moest bren
gen in Rotterdam. Het Waterverband is niet ge
realiseerd, maar heeft wel aanleiding gegeven
tot een aantal woningbouwprojecten langs het
water. Het eerder genoemde Hofdijkprojeet van
Jan Verhoeven is een stedelijk superblok met
584 woningen, pleinen en waterpleinen in één
ingewikkeld blok gevat. De Jacobsplaats, van
Aat van Tilburg bestaat uit een aantal stroken
26 Heemschut mei 2012
Steigers, arcades, schuine gevels en winkelruim
ten aan het water vormen de Jacobsplaats van
Aat van Tilburg.
Meer informatie over
R'70 met volledige
deelonderzoeken is te
vinden op de website:
http://rottcrdom70.nl
Smalle straten in de Rotterdamse wijk Oude
Westen bleven door verzet van de bewoners van
de volkswijk deels behouden. Het buurtactivisme
was geboren. Later bleek door de bijna honderd
procent sociale woningbouw een stapeling van
problemen te ontstaan. Foto's DaF-architecten