Duits onderzoek naar types waaghuizen in Nederland
Interview
Joep Broeren - Een eigenwijs onderzoek lag ten grondslag aan een Duitse
publicatie over Nederlandse waaggebouwen. De Duitse onderzoeker Karl
Kiem haalt in zijn boek 'Die Waage' heilige huisjes omver. Hij zet de inter
pretatie van deze bijzondere bouwwerken uit de gouden eeuw in een nieuw,
ander licht. In een gesprek gaan Kiem, en zijn Nederlandse promotor Coen
Temminek Groll, in op de opmerkelijke studie.
1TEN GEBOUW MET ALLEEN een functie om
L goederen te wegen had ik zelf nooit gezien',
zegt Karl Kiem (1953) over de aanleiding voor
zijn onderzoek in Nederland. 'Ik vroeg me af
waarom die zo zijn. En hebben wij in Duitsland
dergelijke weegtoestellen ook?'
Coen Temminek Groll, bij wie Kiem afstudeerde
vult aan: 'De weegtoestellen waren technisch
hoog ontwikkeld, zodat je ze naar binnen kon
halen voor het wegen. Ze moesten aangevoerd
en afgevoerd kunnen worden. Dat is het leuke
aan jouw boek: je hebt dat heel precies uitge
zocht. Het is een stuk techniek dat men nergens
anders had. Juist die techniek van het wegen is
me nooit opgevallen.'
Waaggebouwen, zegt Temminek Groll, zijn
plaatsen waar alle goederen die uit de omge
ving komen gewogen werden voordat ze, na het
heffen van een belasting, in de handel geno
men mochten worden. 'De boeren leverden hun
producten af bij het waaggebouw. De belasting
was een belangrijke bron van inkomsten van de
steden.'
Handelshal
Kiem: 'De bestuurders wilden precies weten
hoeveel er door de stad ging. ledereen was
verplicht om zo'n weging te laten verrichten.
Verkoopbelasting op bijvoorbeeld leer of wijn
was eenvoudig per product te bepalen, maar
er waren ook goederen die je moest wegen,
zoals boter en kaas. Daarom waren hier in
Nederland, speciaal in Holland en Friesland,
zo veel weegtoestellen nodig. Een belangrijke
aanleiding was, dat met de stichting van de
10 Heemschut mei 2012
republiek geen tol meer gevraagd werd tussen
de landen binnen de republiek. Ter vergelijking,
in Duitsland was dit tot het midden van de 19e
eeuw nog wel het geval. Een koopman moest
daar ergens verblijven en zijn producten ter
verkoop aanbieden, vandaar het ontstaan van
grote handelshallen. Hier in Nederland was
alleen een weging noodzakelijk. Daarom zijn de
gebouwen ook veel kleiner. En zo ontstond een
nieuw bouwtype.
Hoe omschrijf je jouw onderzoekswijze
'Ik vind het belangrijk dat ieder onderzoek zijn
Hoorn, 'd Oude Waegh' op De Rode Steen heeft
tegenwoordig een horecabestemming. Tot in
de vorige eeuw was het een waaggebouw, waar
vooral kaas, maar ook dieren werden gewogen.
Architect Hendrick de Keyser, 1609.
Foto M. Minderhoud wikimedia
eigen methodiek heeft. Als bijvoorbeeld voor
een waaggebouw geologische kennis nodig
was geweest, zou ik me ook met de geolo
gie bezighouden. De staalconstructie van de
weegtoestellen heb ik door iemand anders uit
laten zoeken, omdat ik daar zelf geen verstand
van heb. Ik vind het belangrijk dat je vanuit een
Unieke gebouwen om in te wegen