Gedurende eeuwen deze
schans het belangrijkste voor
uitgeschoven verdedigingwerk
van Bergen op Zoom gebleven
en ze is ook nooit ingenomen
Sloopwoede
de Noordschans en de Zuidschans, later de
watersehans genoemd. Ook de Zeeuwen betalen
mee aan deze schansen omdat zij er belang bij
hebben dat Bergen op Zoom ('houdt U vroom,
stut de Spaensche scharen') niet in Spaanse
handen valt.
Dit verdedigingswerk is zelfs ouder dan de
West-Brabantse Waterlinie met de forten De
Roovere, Pinssen en Moermont, die in 1628
is aangelegd. Ongeveer acht jaar na 1584 is
rondom de waterschans een dijklichaam (con-
trescarp) gelegd als eerste verdedigingslinie en
bescherming tegen stormvloeden. Binnen die
dijk, op de 'bedekte weg', kunnen de verdedi
gingstroepen zich ongezien verplaatsen. Aan de
landzijde wordt vervolgens nog een buiten
gracht gegraven, die in verbinding staat met de
'nieuwe' havengeul naar de binnenstad. Tussen
het Oude en Nieuwe Havenkanaal worden
schorren bedijkt en de Stadspolder aangelegd.
De waterschans groeit in de eerste helft van de
17de eeuw uit tot een belangwekkend verde
digingswerk met ruimte voor wel 300 man
schappen, gehuisvest in een tiental gebouwen,
soldatenbarakken, officierswoningen en wapen
opslagplaatsen. De indeling en ligging hiervan
zijn het best te zien op een kaart gemaakt
door Bonaventura Peters uit 1635. In het
fort bevinden zich vier tapperijen, waar forse
hoeveelheden bier worden omgezet; alles wijst
er op dat hier een garnizoen van wisselende
samenstelling is gevestigd.
Gedurende eeuwen is deze schans het belang
rijkste vooruitgeschoven verdedigingwerk van
Bergen op Zoom gebleven en ze is ook nooit
ingenomen. In de loop van de tijd worden
onder meer door de vestingbouwers David van
Orliens, Jacob Vleugels en Menno van Coehoorn
aanpassingen doorgevoerd, zoals de bouw van
een kruithuis, nieuwe bastions en geschutsstel-
lingen. De uiterlijke vorm verandert niet meer,
maar aan het eind van de 18de eeuw verdwijnt
een groot deel van de bebouwing op het bin
nenterrein.
Als in het derde kwart van de 19de eeuw de
vesting wordt ontmanteld ontsnappen alleen
het Ravelijn op Den Zoom en de waterschans
aan de sloopwoede. Toch is ook hiervan door
vergraven en dempen van grachten veel ver
loren gegaan. Het complex, inclusief de stads
polder, wordt een soort bedrijventerrein met
oesterputten van De Meulemeester, inclusief de
bijbehorende bebouwing als pakhuis, kantoor
en woning.
Als gevolg van vervuiling door de zich ontwik
kelende industrie na 1900 is het water niet
meer geschikt voor de oesterkweek, maar nog
wel voor een kreeftenpark van Belderbos en
later voor wat gebouwen ten behoeve van de
Bergse vissers. Na de Tweede Wereldoorlog
vestigt er zich een oliebedrijf, dat wordt over
genomen en uitgebreid door Gulf Oil. Op een
ander deel komt het wegenbouwbedrijf Van
Dijck-Petit en als laatste gebruiker aannemers
bedrijf Adriaan de Kok.
Door deze verschillende bestemmingen is veel
reliëf in het gebied verdwenen. Toch blijven
de contouren van het fort en de grachten
zichtbaar. Wanneer we een kaart van de water
schans uit 1759 leggen op een luchtfoto van de
huidige situatie wordt duidelijk dat herstel van
de schans goed mogelijk is.
Verminking
Naast de oude havengeul zijn een deel van een
bastion, de havenkade en een doorgang door
de dijk met openingen voor vloedplanken (cou
pure) gespaard gebleven. Het geheel is echter
overwoekerd met bomen, struiken en onkruid,
waardoor de vorm vanaf de grond slecht her
kenbaar is.
Het gedeeltelijk gespaard blijven van dergelijk
verdedigingswerk bij een havenuitgang is uniek
en reden dat het thans verwaarloosde complex
een rijksmonument is geworden.
De gemeente Bergen op Zoom probeert een
deel van de grote verliezen op de planont
wikkeling 'Bergse Haven', dat onder de naam
'Schelde Veste' gewijzigd wordt voortgezet, te
dekken door het binnenterrein van de water
schans vol te bouwen met 160 woningen.
De oesterputten van De Meulemeester
binnen de eontresearp.
Foto's Markiezenhof Hïstoriseh Centrum,
Bergen op Zoom
Bebouwing van de oesterputten van
De Meulemeester.
Een overzichtskaart van de gemeente
uit 1895 met oesterputten.
oktober 2011 Heemschut 17
fpnipesijsr-
