Plannen voor dodenakker Amsterdams-Joodse
proletariaat met 200.000 graven
Jaap Kamerling - Aan de westkant van het Amsterdamse Flevopark,
in Oost, bevindt zich al zo'n driehonderd jaar een Joodse begraafplaats,
die er al vele jaren sterk verwaarloosd bij ligt. Die verwaarlozing staat
in schril contrast tot de in het Jodendom belangrijke opdracht zorg en
respect te betonen aan overledenen en hun nagedachtenis. Vrijwilligers
zetten zich sinds 2006 in om de verwaarlozing te keren.
Met 8 hectaren is Zeeburg de
grootste Joodse begraafplaats
van Nederland
IN 2008 WERD de Stichting Eerherstel Joodse
Begraafplaats Zeeburg opgericht. Een verken
ning van de mogelijkheden heeft intussen
tot plannen geleid. De Joodse Gemeente
Amsterdam, stadsdeel Oost en particulieren
hebben hun medewerking toegezegd. De
Joodse Gemeente verleende een startsubsidie
en nam zitting in het bestuur.
De begraafplaats bestaat in 2014 driehonderd
jaar, tegen die tijd wil men de plannen ten
uitvoer brengen. De dodenakker bevat maar
liefst 200.000 graven. Zeeburg was van 1714
tot begin twintigste eeuw de begraafplaats
van het grote Amsterdams-Joodse proletariaat.
Met 8 hectaren is Zeeburg de grootste Joodse
begraafplaats van Nederland en waarschijnlijk
tevens de grootste in West-Europa. Onder de
titel 'Niet langer negeren' heeft de stichting
een brochure uitgegeven, waarin zij de plannen
voor herstel, de aanleg van een goede entree
en paden, een klein metaarhuis - reinigingshuis
- en herstel van natuurwaarden ontvouwt, als
mede de oprichting van een educatief centrum.
Voor de restauratie is ruim 550.000 euro nodig.
De begraafplaats is verdeeld in drie percelen.
Daartussen loopt een pad naar de hoofdingang
van het Flevopark. Van de oorspronkelijk tien
duizenden zerken is nog maar een gering aantal
tussen de dichte begroeiing waarneembaar. Als
's winters de beplanting afsterft en inzakt zijn
verspreid nog maar enkele tientallen zerken
zichtbaar. Ze zijn veelal zwaar beschadigd
door breuken en scheuren en vaak omgevallen,
verzakt of zelfs grotendeels verdwenen in de
drassige ondergrond.
De gemeente Amsterdam heeft het beheer een
tijd op zich genomen, maar halverwege de jaren
'90 gestaakt. Het oorspronkelijke hoofdpad van
noord naar zuid is helemaal overwoekerd. De
begraafplaats wordt omringd door sloten en
langs de Kramatweg ligt een dichte beplan-
tingsrand als buffer naar de woonbebouwing.
Aan de zuidzijde bij de Valentijnkade staat nog
een 19de eeuwse muur met een dichtgemet
selde toegang.
Mede door de enorme verwildering en de dichte
toegangshekken is de begraafplaats vrijwel
ontoegankelijk. Bij gebrek aan onderhoud is
de vegetatie - dicht struweel en riet vanwege
de natte bodem - 's zomers bijna twee meter
hoog. De sloten rond de begraafplaats zijn
ecologisch waardevol. Volgens stadseeoloog
Martin Melchers is 'de begraafplaats de ecolo
gische kurk waar het Flevopark op drijft.' Door
de grote rust, het drasse milieu en de ontoe
gankelijkheid worden bijzondere vogels als de
rietgors en de karekiet gesignaleerd. Het gebied
is ook interessant voor amfibieën en reptielen
als de ringslang.
Elisabeth Tokkie
De stichting wil aan de zuidzijde, waar naast
veel gebroken en ernstig verzakte zerken nog
open ruimte is de oorspronkelijke begraafplaats
door restauratie en herstel weer zichtbaar
maken. Daartoe zullen een goede ingang en
paden worden aangelegd. Ook wordt er een
reinigingshuisje opgericht. Zo ontstaat er
weer een herkenbare Joodse begraafplaats
en kan er zelfs op beseheiden wijze weer
worden begraven. Ook zal een klein deel van
de begraafplaats worden opengesteld voor
natuurliefhebbers en wandelaars.
Stadsdeel Oost erkent de grote historische en
religieuze waarde van de dodenakker en heeft
steun toegezegd voor herstel en ook voor
educatieve faciliteiten. Er wordt gedacht aan
een educatief centrum, waar de geschiedenis
van het Amsterdams-Joodse proletariaat wordt
gepresenteerd en verbindingen worden gelegd
met de buurt en andere religieuze minder
heden.
Een deskundige werkt al aan de uitwerking.
Een historicus bereidt een publicatie voor
over de historie van de begraafplaats. Er zijn
al drie portretten gemaakt van overledenen.
Een betreft Elisabeth Tokkie. Zij was presidente
van de in 1890 opgerichte vrouwenvereniging
16 Heemschut juni 2011
Joodse begraafplaats
Zeeburg in ere herstellen
